فیلم آموزشی اختیار معامله در بورس تهران با وحید زارع
قبل از اینکه به توضیح اختیار معامله بپردازیم اجازه دهید مروری اجمالی به انواع معاملات داشته باشیم تا بتوانید درک صحیح تری از اختیار معامله بدست آورید. در بازارهای مالی روش های متفاوتی برای دادستد کالا یا سهام وجود دارد که در زیر به مرور مهم ترین آنها می پردازیم.
انواع معاملات از نگاه کلی
معاملات نقدی : تحویل پول و کالا در لحظه معامله
معاملات سلف : تحویل پول در لحظه معامله و تحویل کالا در آینده
معاملات نسیه : تحویل کالا در لحظه معامله و تحویل پول در آینده
قراداد آتی (فیوچرز) : نوعی از ابزار مشتقه و قراردادی برای انجام یک معامله در آینده است. در این نوع قرارداد فروشنده و خریدار تعهد میدهند که مقدار مشخصی از یک دارایی را در زمان سررسید قرارداد با یک قیمت مشخص شده معامله کنند. لذا، خریدار و فروشنده خودشان را در برابر نوسان‌های قیمتی پوشش ریسک می کنند. مثلا یک نوع قرارداد آتی میتواند بین یک شرکت سد سازی و کارخانه تولید سیمان باشد که هر دو متعهد میشوند مقدار مشخصی از سیمان را با قیمت مشخصی در زمان مشخصی معامله کنند.
قرارداد های فوروارد : مانند قرارداد آتی هست ولی بصورت غیر رسمی و خارج از بورس انجام می شود. این بازارها به صورت شبکه‌ای مبتنی بر ارتباطات تلفنی و رایانه‌ای هستند که معامله‌گرانی را به همدیگر مرتبط می‌سازند. و وجود ریسک نکول (نقض و عدم پایبدی به قرار داد) باعث ایجاد تفاوت بین قرارداد فوروارد و فیوچرز میشود .
اختیار معامله چیست؟
همانند قرار داد فیوچرز و فوروارد است یعنی از جمله قرارداد هایی به شمار می رود که یک طرف قرارداد در یک بازه زمانی مشخص و در قیمتی معین متعهد به فروش دارایی پایه به طرف دیگر می باشد. ولی تفاوت هایی وجود دارد که اصلی ترین تفاوت مسئله تعهد است. در قرارداد آتی طرفین قرارداد تعهد دارند که قرارداد را اجرا نمایند اما در قرارداد اختیار معامله، (همانطور که از اسمش پیداست) تنها یک طرف قرارداد متعهد به انجام آن است و طرف دیگر دارای اختیار جهت اجرا یا عدم اجرای قرارداد می باشد.
پس در قرارداد اختیار معامله خریدار هیچگونه تعهد و الزامی در برابر اجرای قرارداد ندارد و در صورتی که او از اجرای قرارداد منصرف شود، تنها مبلغی را که در ازای این حق، پرداخت کرده را از دست میدهد اما فروشنده در صورت تمایل خریدار، به اجبار باید قرارداد را اجرا کند.
در اختیار معامله (که در خارج از خاک ایران با نام آپشن (option) شناخته می شود) یا قرارداد های این مدلی در حقیقت داریم از معاملات در آینده حرف میزنیم یعنی یک کالا با قیمت مشخص و با کیفیت مشخص و در زمان مشخص در آینده معامله میشود.
این نوع بازارها دو طرفه هستند یعنی شما علاوه بر اینکه می توانید سهامی را بخرید و از رشد قیمت آن سود کنید می توانید سهامی را بفروشند و از کاهش قیمت آن نیز متنفع شوید. همچنین دارای اهرم هستند یعنی چند برابر سرمایه خود می توانید معامله کنید و قرار نیست کل سرمایه خود را درگیر معامله کنید
تصویری از محیط معامله گری اختیار معامله سهام در بورس تهران
بازار اختیار معامله بازار جدید و بسیار پرسود است که بدلیل داشتنن محاسبات فراوان و عمق کم بازار از طرف کارشناسان بورس مورد توجه قرار نگرفته است. بازار اختیار معامله توسط شرکت های بزرگ سرمایه گذاری برای پوشش ریسک خرید سهام مورد استفاده قرار میگیرد.
درحال حاضر بازار اختیار معامله بازار نوپایی است که در صورتی که جزو اولین نفراتی باشید که این بازار را می آموزید، قطعا جزو موفق ترین افراد در این بازار خواهید بود.
جذابیت اصلی در قراردادهای اختیار معامله وجود اهرم است که خریدار با مبلغ کمی می تواند صاحب قرارداد شود. (که معمولا 10 درصد ارزش کالاست) این مبلغ به عنوان وجه الضمان یا صرف (پرمیوم) به فروشنده قرارداد پرداخته میشود و فروشنده نیز ملزم به انجام تعهد بر اساس قرار داد می باشد. خریدار می تواند به تعهد خرید خود پاینبد نباشد و پیش از موعد قرارداد خود را بفروشند (نوسانگیری یا سفته بازی کند) یا قرارداد خود را تا موعود تحویل نگه دارد و کالا یا سهام را به قیمت قرارداد دریافت کند.
مزایای اختیار معامله را چیست؟
◾ صرفه جویی در هزینه به علت وجود اهرم معاملاتی
◾ دو طرفه بودن معاملات
◾ کاهش ریسک بورس (در صورت استفاده درست)
◾ افزایش بازدهی در سرمایه گذاری
◾ وجود استراتژی های متنوع
◾ خبری از صف خرید و فروش نیست
◾ بیمه سهام
راهنمای کامل مبادلات اتمی (atomic Swaps)
توسعه‌‌دهندگان برخی از شبکه‌‌های رمز ارز، تمام توان خود را به کار بسته‌‌اند تا بستری مناسب و ایمن را برای معاملات غیرمتمرکز در اختیار کاربران قرار دهند. در این بین میتوان به فناوری مبادلات اتمی (Atomic Swaps) اشاره کرد که توانسته سرعت انجام تراکنش‌‌ها را بهبود بخشیده، کارمزدها را کاهش دهد و از همه مهمتر، پروسه مبادله رمز ارز را به پروسه‌ای کاملا غیر متمرکز و بدون نیاز به صرافی‌هایی مانند کوین بیس و بایننس تبدیل کند. در ادامه به بررسی اصول اولیه مبانی مبادلات اختیار ارز این فناوری نوین می‌پردازیم.
راهاندازی شبکه بیت کوین در سال ۲۰۰۹ باعث به وجود آمدن عصری جدید در دنیای امور مالی شد. این دوره بر اساس وعده شفافیت کامل و غیرمتمرکز بودن ذخیره و مبادله ارزش بنا نهاده شد. امروزه، اکوسیستم رمز ارزها با توجه به غلبه پلتفرم‌‌های متمرکز بر مبادلات مالی، فاصله زیادی با تمرکز زدایی دارد.
پیشرفت‌‌های اخیر در بلاک چین باعث شدهاند که مبادله رمز ارزها بدون استفاده از پلتفرم‌‌های متمرکز برای معامله‌‌کنندگان ممکن شود. صرافی‌‌های رمز ارز غیرمتمرکز (DEX) به کاربران اجازه میدهند رمز ارزهای خود را با استفاده از روشی منحصربه‌‌فرد با نام مبادله اتمی (Atomic Swap) و بدون ترک کردن محیط کیف پول‌‌های شخصی خود مبادله کنند.
مبادله اتمی چیست؟
مبادله اتمی اولین بار توسط تایر نولان (Tier Nolan) در سال ۲۰۱۳ و در انجمن BitcoinTalk معرفی شد. نولان مبانی اصولی مبادلات میان زنجیره ای (Cross-chain Swaps) را معرفی کرد که از طریق معاملات رمز ارز ساده در میان چند بلاک چین مختلف صورت می پذیرند.
در سال ۲۰۱۷ و زمانی که چارلی لی (Charlie Lee)، بنیان‌‌گذار لایت کوین (Litecoin)، از اجرای موفق یک مبادله اتمی بین لایت کوین و بیت کوین پرده برداشت، این فناوری جدید توجه جامعه رمز ارزها را به خود جلب کرد.
بنابراین، مبادله اتمی چیست؟ مبادله اتمی قراردادهایی خودکار و خوداجرا را به مبانی مبادلات اختیار ارز مبانی مبادلات اختیار ارز وجود میآورد که به محض برآورده شدن شرایط تعیینشده، دستورات را اجرا میکنند.
مبادلات اتمی به چه صورت کار میکنند؟
صرافی‌‌های رمز ارز متمرکز مانند کوین‌‌بیس پرو (Coinbase Pro)، بایننس (Binance) یا جمینی (Gemini) عملا موسسات مالی برتر دنیای رمز ارزها هستند، چرا که بیشتر معامله‌‌کنندگان و سرمایهگذاران کریپتو بدون این صرافی‌‌ها کار سختی در مبادله رمز ارزهای خود خواهند داشت. در واقع، صرافی‌‌های متمرکز به نگهبانان دنیای تجارت رمز ارزها تبدیل شدهاند.
مبادلات اتمی نوعی خاص از قراردادهای هوشمند را با نام قرارداد قفل زمانی هش (HTCL) به کار می‌‌گیرند و میتوان آن را مانند یک “گاوصندوق مجازی” در نظر گرفت که به دو کلید ویژه نیاز دارد:
۱. کلید هش‌‌لاک (HashLock Key): که رمز ارزهای معامله‌‌شده را تنها در زمان امضاء شدن تراکنش‌‌ها برای معامله‌‌کنندگان ارسال میکند.
کلید تایم‌‌لاک (TimeLock Key): یک مکانیزم ایمنی که در صورت کامل نشدن مبادله در مبانی مبادلات اختیار ارز مدت زمان تعیینشده، رمز ارزهای معامله‌‌شده را به معامله‌‌کنندگان بازمی‌‌گرداند.
برای انجام مبادلات اتمی، طرف اول معامله یک آدرس HTCL را ایجاد خواهد کرد که بعدا میزبان رمز ارزی خاص خواهد بود. پس از آن، یک رمز عبور مخفی برای رمز ارز مورد نظر ساخته خواهد شد که با نام پیش‌‌تصویر (Preimage) شناخته میشود و در نهایت هش میشود (فرآیندی که پیش‌‌تصویر را قفل میکند.)
این پیش‌‌تصویر هش‌‌شده به طرف دوم ارسال مبانی مبادلات اختیار ارز میشود. وی نیز ذخیره شدن مقدار مناسب سرمایه برای رمز ارزها را تایید خواهد کرد. معامله‌‌کننده دوم نیز سرمایه معامله را در آدرسی دیگر ذخیره خواهد کرد که توسط همان هش ساخته شده است.
طرف اول سرمایه ذخیره‌‌شده توسط طرف دوم را با استفاده از رمز عبور مورد استفاده برای ذخیره سرمایه اولیه باز خواهد کرد. طرف دوم اکنون میتواند سرمایه ذخیره‌‌شده توسط طرف اول را آزاد کند. مبادله اتمی بدین صورت انجام می‌‌پذیرد.
دلیل اهمیت مبادلات اتمی چیست؟
امروزه بیشتر صرافی‌‌های متمرکز معامله‌‌کنندگان را مجبور میکنند رمز ارزهای خود را از طریق کیف پول‌‌هایی ارسال کنند که توسط خود صرافی‌‌ها کنترل و میزبانی میشوند. این نوع از کیف پولها را با نام “کیف پول‌‌های داغ یا آنلاین” (Hot Wallets) می‌‌شناسیم. اما این مسئله چه معنایی دارد؟
معامله‌‌کنندگان کلیدهای خصوصی کیف پول‌‌های داغ را کنترل نمی‌‌کنند. بنابراین، این فرآیند سرمایه کاربران را در اختیار صرافی‌‌ها قرار میدهد. این یعنی معاملات انجام گرفته با استفاده از مبادلات اتمی دارای چندین مزیت نسبت به صرافی‌‌های رمز ارز هستند:
- تمرکز زدایی کامل: مبادلات اتمی کاملا غیرمتمرکز هستند و به معامله‌‌کنندگان رمز ارز اجازه میدهند داراییهای دیجیتالی خود را بدون نیاز به دخالت هیچ شخص ثالثی داد و ستد کنند.
- کاهش ریسک سرمایه گذاری: مبادلات اتمی همچنین کنترل کامل سرمایهها را در اختیار دارندگان رمز ارز قرار میدهند و ریسک هک شدن صرافی‌‌های غیرمتمرکز را از میان برمی‌‌دارند.
- کاهش کارمزد معامله: تنها کارمزد موجود در مبادلات اتمی همان کارمزدهای استاندارد بلاک چین است و همین مسئله چنین مبادلاتی را به روشی تقریبا رایگان تبدیل کرده است.
مبادلات اتمی چه معایبی دارند؟
این نوع از مبادلات از نظر نقدینگی محدود هستند چراکه ارتباط و داد و ستد میان رمز ارزها بدون استفاده از سرویس یک صرافی برای معامله‌‌کنندگان سخت است.
اما پیشرفت‌‌های اخیر در فناوری مبادله اتمی باعث افزایش چشمگیر صرافی‌‌های غیرمتمرکز شدهاند. صرافی‌‌های غیرمتمرکز از طریق هماهنگ کردن سفارشات در میان معامله‌‌کنندگان با استفاده از مبادلات اتمی بر چنین مشکلی غلبه کرده‌‌اند.
پیشرفت‌‌های نوین در فضای مبادلات اتمی
صرافی‌‌های غیرمتمرکز اولیه با مشکل روند کند توسعه، نقدینگی پایین و تعداد سفارشات کم رو به رو بودند. پلتفرم‌‌های صرافی غیرمتمرکز جدیدتر قابلیت‌‌های دیگری را برای کاربران فراهم آورده‌‌اند که همتراز صرافی‌‌های متمرکز فعلی است و هم‌‌اکنون از مبادلات اتمی برای انجام معاملات استفاده میکنند.
اکوسیستم مبادلات اتمی در مرحله مقدماتی خود به معامله‌‌کنندگان اجازه میدهد امنیت بیشتری را به همراه کارمزد کمتر در اختیار داشته باشند و در همان حال از مزایای همان سرویس‌‌های صرافی‌‌های متمرکز بهره‌‌مند شوند. فضای مبادلات اتمی به شدت در حال رقابتی شدن است.
Komodo یکی از اولین پلتفرم‌‌های بکارگیرنده مبادلات اتمی در شبکه اتریوم است. این پلتفرم هم‌‌اکنون از مبادلات اتمی برای ۹۵% از رمز ارزها استفاده میکند. Komodo اخیرا ابزار بلاک چینی جدیدی را عرضه کرد که به کاربران اجازه میدهد یک شبکه کامل بلاک چینی را در عرض تنها چند دقیقه به وجود آورند.
همچنین میتوان از Rubix نام برد که مبادلات اتمی را با استفاده از کیف پول‌‌های غیرکاستدی (Non-Custodial Wallets) سرعت می‌‌بخشد و امکان معامله ارز فیات/رمز ارز از طریق کارت اعتباری را به کاربران میدهد. شایع شده است که این شرکت اکنون در حال کار بر روی یک پلتفرم پردازش پرداخت‌‌های تجاری است که پیام‌‌های رمزنگاری‌‌شده را نیز ممکن می‌‌سازد.
نکته مهم این نوآوری در چیست؟ صرافی‌‌های غیرمتمرکز در حال رقابت با صرافی‌‌های متمرکز هستند و از مبادلات اتمی برای رقابت با کارمزدهای متمرکز استفاده میکنند. آنها همچنین گزینههای جالبی را از لحاظ نحوه انجام تراکنش و تسریع تراکنش‌‌های رمز ارز به کاربران ارائه میدهند.
سخن نهایی
برخلاف آنچه که درمورد غیر متمرکز بودن معاملات رمز ارز تصور میشود، در بیشتر موارد چنین نیست. با پیشرفت هرچه بیشتر فناوری زیرساخت صرافی‌‌های رمز ارز غیر متمرکز، کاربران با استفاده از مبادلات اتمی به ابزاری کاملا غیرمتمرکز در معاملات خود دست خواهند یافت و میتوانند داراییهای دیجیتالی خود را به صورت تمام‌‌وقت تحت کنترل خود داشته باشند.
مبانی شرعی و شروط اجرای قراردادهای آتی
گروه بورس کالا - رییس بانک مرکزی در نشستی که در اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران روز یک شنبه برگزار شد، انتقادات از حبابی بودن نرخ سکه در بازار و رشد بی‌رویه قیمت‌ها را ناشی از بورس بازی در قرارداد آتی سکه دانست و معاملات بورس کالا را قمار اعلام کرد که این اظهارات با واکنش متولیان بازار آتی روبه‌رو شد.
گروه بورس کالا - رییس بانک مرکزی در نشستی که در اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران روز یک شنبه برگزار شد، انتقادات از حبابی بودن نرخ سکه در بازار و رشد بی‌رویه قیمت‌ها را ناشی از بورس بازی در قرارداد آتی سکه دانست و معاملات بورس کالا را قمار اعلام کرد که این اظهارات با واکنش متولیان بازار آتی روبه‌رو شد. آتی مورد تایید فقها است
رییس سازمان بورس و اوراق بهادار در واکنشی، وجود قمار در قراردادهای آتی سکه را به شدت رد کرد و از آمادگی سازمان بورس برای پیش فروش سکه در بورس کالا و با مکانیزم فیوچرز خبر داد. علی صالح‌آبادی رییس سازمان بورس و اوراق بهادار، قمار در معاملات آتی سکه را به شدت رد کرد و به ایسنا گفت: قراردادهای آتی در کمیته فقهی سازمان بورس مطرح و مورد تایید فقها قرار گرفته است و فقها به این نتیجه رسیدند که مشکل شرعی در این معاملات وجود ندارد، لذا قراردادهای آتی طلا به هیچ وجه قمار نیست. وی در خصوص طرح پیش‌فروش سکه توسط بانک مرکزی توضیح داد و گفت: در حال حاضر بهترین امکان برای بانک مرکزی فراهم شده است تا سکه ماه‌های آینده را در بورس کالا و در ساختار آتی و فیوچرز پیش‌فروش کند و قیمت‌ها را به ارزش واقعی برساند. وی خاطر نشان کرد: در حال حاضر بانک مرکزی میتواند با استفاده از سازوکار قرارداد آتی، سکه نقدی ماه‌های آینده را پیش‌فروش کند که این کار در قیمت‌ها اثر‌گذار است واین بازار را به قیمت مناسب سوق می دهد.
بانک مرکزی به عنوان معامله گر وارد بورس کالا شود
صالح‌آبادی عنوان کرد: لذا این پیشنهاد سازمان بورس به‌طور رسمی به بانک مرکزی اعلام شده است و اگر بانک مرکزی به عنوان معامله گر وارد بورس کالا شود، می تواند موجب کنترل قیمت سکه شود.
قرارداد آتی مشکل شرعی ندارد
در همین حال دبیر کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار با تاکید بر اینکه معاملات آتی سکه طلا با اعمال شروط ۳ گانه قمار نیست و از نظر شرعی اشکال ندارد، به خبرگزاری مهر گفت:عامل اصلی التهاب بازار سکه و ارز ناشی از تصمیم غلط شورای پول و اعتبار نسبت به کاهش نرخ سود سپرده بانکی و اوراق مشارکت است.
سید عباس موسویان درباره اسلامی یا غیراسلامی‌بودن قراردادهای فیوچرز یا معاملات آتی سکه گفت: یکی از قراردادهایی که اخیرا در بازارهای مالی مطرح شده است و به تدریج در بازار سرمایه ایران مورد بحث و گفت‌وگو بود و چند سالی است که پس از تائید در کمیته فقهی اجرا شد، قرارداد فیوچرز یا معاملات آتی است.دبیرکمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار افزود: در قرارداد آتی دو طرف معامله روی دارایی پایه تعهد به خرید و تعهد به فروش میدهند، یعنی یک طرف متعهد میشود که مقدار معینی از دارایی پایه را در سررسید معین به یک نفر بفروشد و طرف مقابل متعهد میشود که در سررسید مشخص، کالای معین را به قیمت تعیینشده خریداری کند.
شروطی برای اجرای قراردادهای آتی
موسویان با اشاره به اینکه فیوچرز مدت زمانی است که در بازارهای مالی دنیا انجام میشود، اظهار کرد: فیوچرز روی داراییهای مختلف کالایی مثل کالای کشاورزی همچون ذرت، گندم، پنبه یا کالاهای فلزی مانند آهن، آلومینیوم، طلا، نقره، مس یا مبانی مبادلات اختیار ارز مبانی مبادلات اختیار ارز مبانی مبادلات اختیار ارز داراییهای مالی نظیر اوراق سهام، قرضه و غیره انجام میشود.
آتی قراردادی بر اساس دارایی واقعی
دبیرکمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به اینکه پس از آن فقهای کمیته فقهی موضوع را به بحث گذاشتند و با چند اصلاحیه قرارداد آتی را پذیرفتند، گفت: اولین قید در قراردادهای آتی اسلامی این است که دارایی پایه باید دارایی واقعی مثل کالاهای فلزی نظیر طلا، نقره، مس، آهن، آلومینیوم و غیره یا کالای کشاورزی مثل جو، ذرت، گندم و غیره یا اینکه دارایی مالی مشروع همانند سهام، اوراق مشارکت، صکوک اجاره و غیره باشد.وی خاطرنشان کرد: اگر دارایی واقعی نباشد همانند اوراق قرضه، شاخص سهام و سایر شاخص‌ها، نرخ بهره، این نوع فیوچرز روی داراییهای غیر واقعی باطل است و این اولین شرط بود.موسویان در بیان دومین شرط عنوان کرد: دارایی باید قابلیت تحویل در سررسید را داشته باشد یعنی در سررسید دو طرف معامله باید قدرت تسویه فیزیکی قرارداد را داشته باشند. ممکن است که در سررسید دو طرف معامله بخواهند تسویه نقدی کنند، اما چون قرارداد فیوچر براساس فقه اسلامی روی قرارداد واقعی می‌رود، باید احراز شود که دو طرف معامله قابلیت تحویل فیزیکی در زمان مقرر را دارند، براین اساس کارگزار باید احراز کند که فروشنده قدرت تحویل در سررسید را دارد.وی تاکید کرد: براساس سومین شرط باید کل بازار قدرت تحویل را داشته باشد، اگر حجم معاملات بازار از سطحی بالاتر برود و قدرت بر تحویل نبوده باشد، سازمان بورس باید جلوی چنین معامله‌ای را بگیرد. بنابراین فیوچر با این قیدها روی کالاها را باید پذیرفت.
موسویان گفت: فیوچرز طلا از جمله سکه طلا توسط کمیته فقهی پذیرفته شده است و پس از بحث‌های صورت گرفته، کمیته فقهی پذیرفت که با شرایط فوق معامله از نظر شرعی اشکال ندارد و قمار محسوب نمی‌شود، زیرا در فیوچر سکه یک طرف متعهد میشود که مثلا ۱۰ سکه بهار آزادی تحویل تیرماه را به قیمت معینی بفروشد و طرف مقابل متعهد میشود در ابتدای تیرماه ۱۰ سکه را به قیمت تعیین شده خریداری کند و ۱۰ درصد قیمت مارجین را می‌پردازد و در زمان سررسید و زمان تحویل فیزیکی مابقی را می‌پردازند و تسویه نقدی و فیزیکی میکنند.
سه عامل باعث رشد قیمت سکه آتی
وی در پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه قیمت‌های معاملات آتی سکه طلا مثلا در تیرماه سال آینده با قیمت‌های پیش‌بینی شده توسط بانک مرکزی متفاوت است، براین اساس آیا قیمت‌های معاملات فیوچرز منطقی است یا خیر؟ گفت: قیمت طلا در ایران به ۳ عامل بستگی دارد، اولین عامل قیمت جهانی طلا است که طی ماه‌های اخیر دائما تغییر کرده است.دبیرکمیته فقهی سازمان بورس عامل دوم را تغییرات نرخ ارز دانست و در بیان سومین عامل گفت: متاسفانه عامل سوم حبابی بودن قیمت در ایران است که به دلیل تقاضای بالا برای خرید طلا و سکه به وجود می‌آید.وی عنوان کرد: بانک مرکزی نرخ سپرده‌ها و ابزارهای مالی واقعی مثل اوراق مشارکت را امسال کاهش داد، نتیجه این شد که بخشی از سرمایهها و سرمایه گذاران بانکی و افرادی که روی اوراق مالی مثل اوراق مشارکت سرمایه‌گذاری می‌کردند دیگر چنین کاری نکنند، زیرا این نوع سرمایه‌گذاری‌ها با توجه به نرخ تورم برای آنها صرفه اقتصادی ندارد.موسویان با بیان اینکه با توجه به این شرایط پولها را از بانک‌ها خارج کردند و رو به بورس بازی طلا، سکه و ارز آوردند، افزود: بخشی از قیمت سکه و ارز تحت تاثیر سیاست‌های غلط شورای پول و اعتبار نسبت به نرخ سپرده‌ها بود. یکی از عوامل مهم التهاب بازار سکه و ارز ناشی از تصمیم غلط شورای پول و اعتبار نسبت به کاهش نرخ سود بانکی و نرخ سود اوراق مشارکت بود.به گفته وی این ۳ عامل باعث میشود که در مردم انتظار برای افزایش قیمت در آینده برای سکه شکل بگیرد و قیمت سکه‌ها در معاملات فیوچر با توجه به این پارامترها شکل بگیرد. به همین دلیل است که مثلا قیمت سکه در معاملات فیوچر تیرماه در حدود ۷ ماه آینده با توجه به نرخ ارز، قیمت جهانی طلا و سیاست‌های درست یا غلط در بانکداری و اوراق مالی شکل میگیرد.دبیرکمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: اگر بانک مرکزی نسبت به نرخ ارز یا سیاست‌گذاری در سایر ابزارهای سرمایه گذاری مثل بانکداری، سیاست مناسبی را در پیش بگیرد و تغییرات نرخ ارز و حباب سکه فروکش کند، نرخ‌های بازار فیوچر، پایدار نخواهد بود و نرخ آن به سمت پائین می‌شکند.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از قراردادهای آتی
گزارشی از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در مورد قراردادهای آتی منتشر شد که در آن قراردادهای آتی؛ گام اساسی برای توسعه بازار سرمایه نامیده شده و قراردادی است که طی آن فروشنده متعهد میشود در سر رسید معین، مقدار مشخصی از کالایی را به قیمتی که اکنون تعیین میشود، بفروشد و متقابلا طرف دیگر قرارداد، متعهد میشود آن کالا را با مشخصات ذکر شده خریداری کند. در مقدمه این گزارش آمده است: یکی از اصلی ترین راهکارهای توسعه بازار سرمایه معرفی و استفاده از ابزارهای مالی جدید است. به‌کارگیری این ابزارها موجب افزایش کارآیی بازار سرمایه، انگیزش و مشارکت بیشتر مردم در تامین منابع مالی فعالیت‌های اقتصادی بلندمدت میشود. به طور کلی بازارهای سرمایه دو کارکرد اساسی دارند و ابزارهای مالی، متناسب با این دو کارکرد تعریف میشوند. اولین و اصلی ترین کارکرد بورس، تامین منابع مالی بلندمدت از طریق هدایت منابع پس انداز است. در ادامه این گزارش آمده است: از ابزارهای تامین مالی میتوان به سهام و انواع اوراق مبتنی بر بدهی یا دارایی (مثل گواهی سپرده، اوراق مشارکت و صکوک) و از ابزارهای پوشش ریسک میتوان به اوراق آتی و اختیار معامله اشاره کرد.در جمع‌بندی گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است: ابزارهای مالی مشتقه مانند هر محصول دیگری حاصل نوآوری‌های متخصصان مالی‌اند که در پاسخ به نیازهای پیچیده و روزافزون اقتصاد جهانی ایجاده شدهاند. به‌کارگیری این ابزار در ایران موجب تنوع بیشتر ابزارهای مورد استفاده در بازار سرمایه شده است به طوری که قشر جدیدی از سرمایهگذاران وارد این بازار شدهاند.حجم پایین مبادلات این اوراق در کشور طی سال گذشته نیز عمدتا به سبب سابقه کم این اوراق است به نحوی که در سال ۱۳۸۹ مجموع ارزش معاملات اوراق آتی کالا ۴۸۷۱ میلیارد ریال و ارزش معاملات اوراق آتی سهام ۴۸۲ میلیارد ریال بوده است که البته روند رشد معاملات این اوراق نشان از آینده مناسب آن دارد.در پایان این گزارش آمده است: استفاده از ابزارهای جدید مثل اوراق اختیار معامله و تنوع بخشی به انواع اوراق آتی (از جمله معرفی اوراق آتی ارز، ورود کالاهای جدید به عرضه اوراق کالایی و پذیرش سهام شرکت‌های جدید برای معاملات اوراق آتی) میتواند به تعمیق این بازار کمک کند.
سازوکار استفاده از الگوی پیشرفته پیمان های پولی در تعامل ارزی
حسابداری یورویی راه حلی برای از بین بردن ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز در پیمان های مالی دوجانبه
اندیشکده اقتصاد مقاومتی حسين عطااللهی ۲۷ اسفند ۱۳۹۸
استفاده از ارزهای بین‌المللی نظیر دلار در معاملات تجاری، زمینه تحریم های پولی و بانکی توسط آمریکا را فراهم میکند. در این شرایط کشورها به پیمان های دوجانبه مالی روی می‌آورند. اما «نوسانات نرخ ارز» یکی از مشکلاتی است که پیمان های دوجانبه مالی بین المللی را با مشکلات جدی مواجه میکند. لذا میتوان با استفاده از یک سیستم «حسابداری یورویی»، شرایطی را فراهم کرد که معاملات تجاری با استفاده از پول ملی طرفین صورت بپذیرد، اما به دلیل استفاده از یورو به عنوان یک ارز واحد در محاسبات حسابداری، اثر نوسانات نرخ ارزی از بین برود.
بسته تعامل ارزی با کشورهای طرف تجاری (خلاصه مدیریتی)
ضرورت و اهداف پژوهش
پیمان پولی یک سازوکار معاملاتی مستقل است که از طریق آن، کشورهای طرف پیمان به جای دلار و یورو از ارزهای ملی در تبادلات مالی و تجاری استفاده میکنند. یکی از انتقاداتی که نسبت به انعقاد پیمان پولی و اثرگذاری آن در کاهش وابستگی به ارزهای جهانی همواره مطرح بوده است، «نوسانات نرخ ارز» برای یکی از طرفین پیمان است.
در واقع برخی معتقدند زمانی که ارز یکی از طرفین پیمان با نوسان مواجه شود، امکان انعقاد پیمان پولی وجود ندارد، چرا که طرف دیگر پیمان متضرر میشود. در همین راستا، در این پژوهش برای حل مسئله نوسان نرخ ارز در پیمان های مالی دوجانبه کشور، الگویی تحت عنوان «حسابداری یورویی» برای به‌کارگیری در پیمان های پولی بانک مرکزی طراحی خواهد شد.
الگوی پیشرفته پیمان های پولی ابزاری برای جلوگیری از قدرت تحریم های مالی آمریکا
در اقتصاد برای پول سه کارکرد «ابزار سنجش قیمت و حسابداری»، «ابزار تسویه و پرداخت» و «ابزار ذخیره دارایی» تعریف میشود. در میان این کارکردها، کارکرد دوم است که به دلار آمریکا قدرت اعمال تحریم های پولی و بانکی علیه کشورها را میدهد. چراکه آمریکا اختیار اعمال حاکمیت جهت منع استفاده سایر کشورها از دلار به عنوان ابزار پرداخت و تسویه معاملات را دارد. با این حال آمریکا، اختیار ایجاد مانع برای سایر کشورها جهت جلوگیری مبانی مبادلات اختیار ارز از سنجش قیمت و حسابداری امور بر مبنای ارز خود را ندارد. لذا برای بی اثر کردن تحریم های پولی و بانکی ضرورت دارد از سازوکار جایگزین سیستم معاملات دلاری به عنوان ابزار پرداخت و تسویه معاملات استفاده شود. یکی از سازوکارهای معاملاتی که در آن نقش ارزهای ثالثی از قبیل دلار حذف شده است، «الگوی پیشرفته پیمان های پولی» است. با استفاده از این الگو میتوان با تفکیک کارکردهای پول، از ارزهای ملی برای تسویه و پرداخت و از دلار یا یورو به عنوان ابزار سنجش قیمت و حسابداری استفاده کرد.
شرح سازوکار الگوی پیشرفته پیمان های پولی
در سازوکار پیشنهادی باید مواردی نظیر «نهادهای عامل اجرایی نمودن سازوکار»، «شیوه نگهداری حساب‌ها»، «نرخ ارزها در محاسبات داخلی»، «نحوه پرداخت‌ها و دریافت‌های تجاری» و «پیام رسانی مالی مورد استفاده» به دقت بررسی شوند. در ادامه هریک از این موارد به صورت مشروح توضیح داده میشوند.
نهاد عامل اجرائی نمودن سازوکار
از هر کشور، بانک مرکزی، یک یا چند بانک، مؤسسه مالی، صرافی، شرکت معتبر، صندوق مخصوص، شرکت حسابداری امین یا سایر واسط‌های امین و غیره میتوانند به عنوان عامل برای انجام پرداخت ها و دریافت های تجاری داخلی تعیین شوند. این نهادها در هر کشور نقش واسط را دارند و شرکت‌های خرد یا بانک‌هایی که تحریم‌ها اهمیتی برای آنها ندارد یا شناسایی و تحریم پذیریشان سخت است، را شامل میشود. در انتخاب نهاد عامل باید پارامترهایی در نظر گرفته شود که طبق آنها تحریم پذیری و شناسایی نهاد مذکور بسیار پایین باشد. همچنین میتوان از ظرفیت بانک‌های مشترک یا افتتاح شعبه بانک‌های ایرانی در خارج از کشور نیز در صورت امکان، استفاده کرد.
شیوه نگهداری حساب‌ها
در پیمان پولی پیشنهادی، بانک های مرکزی یا سایر نهادهای عامل دو کشور یک حساب ویژه یا مجازی یورویی در دفاتر خود برای همدیگر ایجاد میکنند و پرداخت‌ها و دریافت های میان یکدیگر را در این حساب‌ها بدهکار و بستانکار میکنند. در اصل حساب یورویی بانک‌های مرکزی یا سایر نهادهای عامل نزد یکدیگر فقط مبنا و معیار حسابداری و محاسباتی است و به لحاظ پرداختی، ارز یورو یا نظامات پرداختی آن دخالتی ندارند. در کنار حساب‌های ویژه یورویی دو کشور که توسط بانک های مرکزی یا دیگر عاملین برای یکدیگر ایجاد شده است، مبانی مبادلات اختیار ارز طرف ایرانی یک حساب ریالی (و طرف مقابل نیز یک حساب به پول خود) برای عملیات حسابداری داخلی‌اش با تجار داخلی ایجاد میکند. کلیه پرداخت‌ها و دریافت‌های بانک های عامل هر کشور با تجار آن کشور به ارز ملی صورت میگیرد.
در واقع حساب های ویژه یورویی برای پوشش ریسک ناشی از نوسانات ارزی دو کشور ایجاد شده است. به عبارتی دیگر تحت این حساب‌ها، دارایی کشورها نزد یکدیگر به یورو محفوظ است و با نوسانات ارزی دچار نوسان نمی‌شود.
نرخ ارزها در محاسبات داخلی
نحوه تبدیل ارزها در محاسبات داخلی بانک مرکزی، بانک یا دیگر نهادهای عامل داخلی همانند حالت‌های معمولی است که یورو به ریال تبدیل میشود و لذا باید مبتنی بر بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها باشد. بدین صورت که پرداخت‌ها و دریافت‌ها میتواند به نرخ آزاد یا سایر نرخ‌های موجود انجام شود. در واقع اوراق تجاری بین معامله‌گران دو کشور به یورو تنظیم میشود و تجار با تحویل این اوراق‌ها به نهادهای عامل داخلی، معادل مبلغ اوراق را بر اساس دستورالعمل های تعیین شده، به ریال دریافت میکنند.
نحوه پرداخت‌ها و دریافت‌های تجاری
در قالب پیمان پیشنهادی، میتوان انواع مختلف روش پرداختی از قبیل «گشایش اعتبار اسنادی دیداری یا مدت‌دار»، «ثبت برات وصولی دیداری یا مدت‌دار»، «حواله و دیگر روش‌ها» را استفاده کرد. با اعتبار اسنادی میتوان شرایطی را فراهم کرد که واردکنندگان ایرانی با استفاده از این سازوکار، از تسهیلات اعتبار اسنادی مدت‌دار استفاده کنند و وجه کالای وارداتی (ریالی) را به صورت نسیه (از وجه اعتبار اسنادی گشایش شده) پرداخت کنند. این در حالی است که فروشندگان کشور مقابل وجه کالای خود را به صورت نقد دریافت میکنند.
پیام رسانی مالی
برای برقراری ارتباط مالی میان نهادهای عامل دو کشور نیاز است طرفین یک پیام رسان مالی جهت انتقال پیام های مالی تعیین کنند. برای انتخاب پیام رسان مالی میتوان از پیام رسان مالی سپام ایران، تلکس رمزدار یا سایر پیام رسان‌های مالی غیرسوئیفتی استفاده کرد. همچنین میتوان زیرساخت‌های لازم جهت راهاندازی و استفاده از سیستم پیام رسان مالی و بانکی موازی با سوئیفت با بهره‌گیری از آخرین فناوری‌های روز دنیا (از جمله فناوری زنجیره بلوکی) و با به‌کارگیری معماری توزیع شده را ایجاد کرد.
جمع‌بندی
استفاده از دلار به عنوان ابزار تسویه و پرداخت مبانی مبادلات اختیار ارز در تعاملات تجاری بین المللی، امکان اعمال تحریم های پولی و بانکی علیه کشورهای مختلف را برای آمریکا فراهم کرده‌است. در صورتی‌که آمریکا اختیار ایجاد مانع برای سایر کشورها جهت جلوگیری از سنجش قیمت و حسابداری امور بر مبنای ارز خود را ندارد. لذا پیشنهاد این پژوهش استفاده از یک الگوی پیشرفته پیمان های پولی تحت عنوان «حسابداری یورویی» است.
در سازوکار پیشنهادی برای پوشش ریسک ناشی از نوسانات ارزی دو کشور، حساب‌های ویژه یورویی در نهادهای عاملی که میتوانند بانک مرکزی، سایر بانک‌ها، موسسات مالی و … باشند، ایجاد میشوند. معاملات تجاری به این شکل انجام میشود که نهادهای عامل حساب های معامله‌گران را به صورت یورویی بدهکار و بستانکار میکنند و هر یک از طرفین معامله مبلغ معامله را به نهاد عامل در کشور خود و به پول ملی خود می‌پردازد. به این شکل هیچ‌کدام از دو کشور طرف معامله از نوسانات ارزی کشور مقابل متضرر نمی‌شوند.
این مطالعه در شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی با همکاری حسین عطااللهی در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.
درس خارج فقه استاد هادی عباسی خراسانی
هر کس خود را محاسبه کند، به عیب‌هایش آگاهی می‌یابد؛ در نتیجه عیوب را بر طرف میکند و از گناهان، توبه میکند.
1.1- تفاوت محاسبه با مراقبه
ما دو عنوان محاسبه و مراقبه داریم؛ هر دو، جزو مراتب سیر و سلوک است. محاسبه، بعد از انجام کار است؛ ولی مراقبه، هنگامه کار است؛ به تعبیر بهتر کار را چه خوب و چه بد انجام داده است؛ حال بررسی میکند که خوب است یا بد است؛ این محاسبه است؛ مراقبه، آن است که در حین عمل مراقبت کند به ریا و عجب گرفتار نشود؛ کار برای غیر خدا نباشد؛ بداند عالم محضر خداست و در محضر خدا معصیت نکند. مراقبه و محاسبه، یک برنامه تربیتی‌ای است که هر یک، دیگری را مکمل است؛ در حین عمل، مراقبه و بعد از آن محاسبه است.
1.2- لزوم محاسبه روزانه، هفتگی و ماهانه
حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: «حاسِبوا أنفسکم قبل أن تُحاسَبُوا» ؛[2] قبل از اینکه حضرت حق و دیگران شما را محاسبه کنند، خودتان خود را محاسبه کنید. بزرگانی که محضرشان تشرف داشتیم، توصیه می‌کردند که انسان حد اقل ماهی یک بار، چه بهتر هفته‌ای یک بار، مبانی مبادلات اختیار ارز و چه شایسته‌تر روزی یک بار، خود را محاسبه کند؛ نگذاریم به سال بکشد. امام کاظم علیه‌السلام فرمودند: «لیس منا من لم یحاسب نفسه فی کل یوم فان عمل خيرا استزاد الله منه، وحمد الله عليه، وإن عمل شرا استغفر الله منه وتاب إليه » ؛[3] طبق این مبنا، باید هر روز محاسبه کنیم؛ اگر کار خوبی کرده، «إستزاد الله منه سو حمد الله علیه» و اگر کار بدی کرده، استغفار کند.
1.3- آخر شب، بهترین زمان برای محاسبه روزانه
از ساعاتی که برای محاسبه و مراقبه خوب است، آخر شب است. کاسب‌ها که آخر روز می‌خواهند بروند، قبل از پایین کشیدن کرکره مغازه، حساب میکنند که دخل چقدر است؟ دخل و خرج مساوی شده، یا خدای نخواسته مخارج بیشتر از مداخل است؛ اگر این طور باشد، دادش بلند میشود. خسران در سود که نیست؛ در سرمایه است. ﴿وَالْعَصْرِ إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ﴾ .[4] بهترین مواقعی که برای محاسبه توصیه می‌کنیم، آخر شب است؛ مطالعه و کارها را انجام داده است؛ انسان، محاسبه کند که چه کرده است؛ برای چه بوده است؟ بداند همان طور که در روایات داریم: «إجعل من نفسک علی نفسک رقیبا» ؛[5] خودت، مراقب خودت باش. و «رَحِمَ اللّه ُ عَبدا راقَبَ ذَنبَهُ و خافَ رَبَّهُ» ؛[6] اگر این مراقبه را داشتیم، می‌توانیم به نتیجه برسیم. شروع کنیم به مراقبه و محاسبه؛ این، باید روزانه باشد؛ کاغذ و قلمی داشته باشد که نواقص خود را بنویسد. کامل، اولیای الهی هستند؛ هیچ کس، جز آنها کامل نیست. خدا را شکر که متیمن به احادیث هستیم؛ گفتن از احادیث، خودش محاسبه است.
2- توصیه به نشست‌های گروه‌های علمی مرتبط با بورس
در بحث معاملات بورس، انواع معاملات آتی و اختیار معامله را بررسی کردیم. به اختیار معامله رسیدیم. در مسائل مستحدثه‌ای مثل بورس، چندین گروه علمی و عملی درگیر مباحث هستند؛ یکی کسانی که اقتصاددان هستند؛ نظر اقتصادی می گویند؛ حقوق‌دان‌هایی که رأی حقوقی را مطرح میکنند؛ دیگر، محققانی هستند که نظر تحقیقی و شایسته و بایسته فقهی و علمی را مطرح میکنند. چه شیرین و خوش است که همه این صاحب‌نظران، یک نشست‌های عالمانه و معرفتی داشته باشند و تجربیات علمی را به هم منتقل کنند؛ کارهای کلان و خرد و متوسط، این طور خوب انجام میشود که مطلوب انسان‌های صالح است.
بورس و بازار سرمایه و بازار تولید و بازاری که توجه به درآمدها دارند، با بورس درگیری دارند.
3- خلاصه جلسه گذشته
3.1- مشروط بودن صحت اختیار معامله به ممضی دانستن شارع
گفتیم بورس، معامله جدیدی است و انواع معامله‌ای که در آن هست، اگر مبنای شما این شد که شارع مقدس، مؤسس نیست؛ ممضی است؛ و دوم اینکه بعد از اینکه شارع مقدس، ممضی است، اختیار معامله یا انواع و اقسام معاملات بورس به عنوان سیره عقلایی قوم مطرح است؛ و فرض این است که ردعی نرسیده است، می‌توانیم در عمومات ﴿أَحَلَّ اللّهُ الْبَيْعَ﴾ [7] و «المؤمنون عند شروطهم» ، [8] و ﴿أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ﴾ ،[9] قرار دهیم؟ گفتیم: چون شارع، ممضی است و معاملات، منحصره نیستند و تا قیامت، اقسامی به آن اضافه میشود، نیاز بشر باعث معاملاتی میشود که هنوز به آن نرسیده‌ایم. معاملات بورس، در گذشته نبود. چون ما مباحث‌مان بنا بر مبانی همه مذاهب و با حاکمیت مذهب امامیه است، نظرات دیگر مذاهب را می‌گوییم.
4- نظر اهل سنت عربستان نسبت به قرارداد اختیار معامله
در مسائل مختلف، عامه هم نظر داده‌اند. در دوره هفتم مجمع فقه اسلامی جده در سال 1412ق، برابر با 1992م، شورای فقاهتی این گونه اظهار نظر کردند - شورای افتایی، نسبت به مسائل مستحدثه است؛ چند جا مثل مصر و جده و حتی سوریه، شورای افتایی دارند؛ برای عید و غیر آن اظهار نظر میکنند - اینها گفته‌اند که «عقد اختیار معامله، حرام است؛ قائل به حرمت هستند؛ استدلال آنها این است: زیرا آنچه به صورت عقد اختیار معامله در بازارهای بین‌المللی جریان دارد، عقد جدیدی است که مشمول هیچ یک از عقدهای شرعی معروف نیست »؛[10] مبنای آنها، تخصیصی شده است، نه تمثیلی؛ شارع مقدس را صاحب جعل می‌دانند. معاملاتی داریم که بیع و اقسامش، و اجاره و صلح، مشخص است؛ نمی‌توانیم این را تحت این عناوین قبلی قرار دهیم.
و چون حق اختیار معامله، مال یا منفعت یا حق مالیِ قابل معاوضه نیست، بنابر این، عقد شرعی، صحیح نبوده و مبادله آن، چه در بازارهای اولیه و چه بازارهای ثانویه جایز نیست.
برخی مبانی فقهای شیعه هم، همین است.
5- تعریف قرارداد اختیار معامله
ما اختیار معامله را تعریف کردیم؛ ولی امروز می‌خواهیم اقسامش را مطرح کنیم؛ و شاید معاملات جدیدی پیش آید که در بازار اقتصادی امروز، انجام میشود؛ مثل بیع‌های فصلی؛ باید دید صحیح است یا خیر؟
«اختیار معامله، قراردادی است میان خریدار با فروشنده اختیار، که به سبب آن، خریدار اختیار با پرداخت وجهی به فروشنده، حق - نه التزام به حق را - خرید یا فروش دارایی مشخص را با قیمت معین و در آینده به دست میآورد»؛[11] این قرارداد نیز مانند دیگر قراردادها، معوض و عوض دارد؛ خریدار اختیار، به فروشنده وجهی پرداخت میکند که در واقع، همان قیمت اختیار معامله است؛ و فروشنده اختیار نیز، حق خرید و فروش مال معین را به خریدار اعطا میکند».
عوض و معوضی دارد؛ در قرارداد آتی، طرفین متعهد می‌شدند؛ ولی در اینجا فقط حق، مبادله میشود؛ در اختیار خرید، خرید و در اختیار فروش، فروش مبادله میشود.
مثلا این کارخانه، چند سهمش را اختیار خرید یا فروش میدهد که از این تاریخی که قرارداد می‌بندیم یا معامله می‌کنیم، تا تاریخ سررسید، شما می‌توانید خرید یا فروش داشته باشید؛ البته در پایان مدت هم میتواند به طرف دیگر مراجعه کند و پولش را بگیرد. البته فروشنده اختیار، متعهد است که در این چند ماهه که اختیار خرید یا فروش دارد، اگر منصرف شد، دیگر آن پول را به او نمی‌دهند؛ این میشود سود اتاق پایاپای یا کارگزارانی که معامله میکنند؛ اگر معامله کرد، سود یا زیان کرد، بحث دیگری است.
6- اصطلاحات دیگر مربوط به قرارداد اختیار معامله
6.1- عنوان قیمت اختیار
اختیار معامله می‌گویند؛ چون همان اختیار را خرید و فروش میکند. «قیمت اختیار، به مبلغی اطلاق میشود که خریدار اختیار به سبب قرارداد، برای کسب خرید یا فروش، به فروشنده اختیار پرداخت میکند؛ به این، اصطلاح حق شرط هم می‌گویند که همان حق تعهد است؛ به عبارت بهتر، قیمت اختیار عوضی است که خریدار تقبل میکند، برای به دست آوردن حق خرید یا حق فروش که به فروشنده پرداخت کند».[12]
و میزان این عوض هم در بازار متغیر است؛ چون بازار بورس، متغیر است؛ این تا زمان سررسید، میتواند این کار را انجام دهد؛ مثلا معامله گر با کارگزار قرارداد می‌بندد که حق فروش یا خرید کالایی را داشته باشد؛ قیمت اختیار معامله این است.
6.2- قیمت توافقی یا قیمت اعمال
«به مبلغی اطلاق میکنند که با پرداخت آن مبلغ، خریدار اختیار میتواند موضوع اصل قرارداد را در آینده خریداری کرده یا نسبت به فروش آن اقدام کند»؛[13] همان قیمت توافقی اعمال اختیار معامله است؛ ما قرارداد می‌بندیم به صد تومان، اختیار خرید یا فروش این جنس را به شما واگذار کنند.
6.3- سررسید یا تاریخ انقضا
معمولا زمانی که اختیار معامله منقضی میشود، سررسید معامله است؛[14] اختیار خرید و یا فروش را میدهد مثلا می‌گوید: تا آخر دی یا اول سال میلادی. زمان انقضا که برسد، گویا معامله‌ای واقع نشده است. چه محقق شده باشد چه نه.
6.4- حجم قرارداد
ما ناچاریم به اصطلاح آقایان متعبد باشیم. «حجم قرارداد،توافقی است که بر اساس آن توافق، اختیار خرید یا فروش کالا داده میشود، حجم قرارداد است»؛ با آن شاخص‌های بورس که مقایسه میکنند، حجم قرارداد باید کاملا مشخص باشد و نوع و تعدادش که نوع سهام یا کالا است، باید حجمش معلوم شود. شاید حجم قرارداد، باعث شود معامله غرری نباشد و مجهول نباشد.
7- انواع قرارداد اختیار معامله
7.1- قرارداد معامله به لحاظ عنوان خرید یا فروش
این معامله به لحاظ عنوان خرید و فروش، دو قسم است؛ حقی که برای یکی از طرفین در اختیار معامله تعلق میگیرد، یا حق خرید است و یا حق فروش؛ قرارداد اختیار معامله خرید یا قرارداد اختیار معامله فروش.[15]
7.2- قرارداد اختیار معامله به لحاظ زمان سررسید
تقسیم بعدی که در بازار واقع میشود، این است که قرارداد اختیار معامله به اعتبار زمان سررسید، دو قسم است؛ این اصطلاح را دارند: «اختیار معامله امریکایی و اختیار معامله اروپایی»؛ تفاوت اینها در این است که در اختیار معامله امریکایی، از زمان قرارداد تا زمان سررسید، صاحب حق میتواند به من له الحق یا من علیه الحق مراجعه کند؛ مثلا الآن در ماه دی هستیم؛ انعقاد قرارداد معامله در ماه دی است؛ و سررسیدش، پایان دی ماه است؛ در اختیار قرارداد امریکایی از زمانی که قرارداد را بسته است، میتواند به سود و زیان مراجعه داشته باشد؛ ولی در اختیار معامله اروپایی، زمان سررسید میتواند مراجعه داشته باشد. یک تفاوت در حق مراجعه، و تفاوت دوم، در ضمان و خسارت‌ها و ارش‌های این کالا است؛ بنابر اختیار معامله امریکایی، زمان موسع است و چند روز زمان دارد؛ اما در اختیار معامله اروپایی، این زمان بسیار محدود است. در اصطلاح بورس، زمان حرف اول را می‌زند و مهم است؛ گاهی در یک زمان، سود و زیان جابه‌جا میشود.
7.2.1- یک تذکر در مورد اختیار معامله امریکایی و اروپایی
الآن اختیار معامله امریکایی و اروپایی عَلَم شده است برای نوعی از معاملات، گرچه شاید مبدئش از امریکا یا اروپا بود؛ ولی الآن دیگر منحصر در آن نیست؛ یعنی به لحاظ سر رسید، این معامله یا اختیار معامله امریکایی است یا اختیار معامله اروپایی.
7.3- قرارداد اختیار معامله به لحاظ نوع عرضه
تقسیم سوم، به عنوان نوع عرضه است؛ یا در بازار اولیه است، یا در بازار ثانویه است؛ اولین مرحله عرضه است، یا مرحله دوم عرضه؛ مرحله دوم، شاید مترتب به معاملات مختلفی باشد. اگر کالایی معاملات مختلفی بر آن انجام شد، آیا شرعیت دارد یا خیر؟
7.4- قرارداد اختیار معامله به لحاظ بازار محل معامله
تقسیم چهارم، به لحاظ بازار؛ آیا اختیار معامله، در بازار بورس انجام میگیرد یا خارج بورس؟ در نتیجه، اینها با هم تفاوت‌هایی دارند.
7.5- قرارداد اختیار معامله به لحاظ دارایی‌ها
تقسیم پنجم، تقسیم اختیار معامله، بر اساس دارایی‌هایی است که صورت میگیرد؛ این دارایی‌ها، آیا سهام است یا اوراق بهادار، ارز، طلا، فلزات و انرژی مانند: نفت و گاز و برق است، یا محصولات کشاورزی، مانند: جو و گندم و ذرت، و یا محصولات دامی است؛ هر یک، قسمی از معاملات است؛ هر یک از اینها، در خیارات هم متفاوت است؛ اگر دام باشد، در صورتی که بیع باشد، علاوه بر خیار مجلس، خیار حیوان هم دارد.
8- وابسته بودن مشروعیت یا عدم مشروعیت قرارداد اختیار معامله به مبانی
8.1- اختلاف مبنا در عین یا غیر عین بودن معوض
در مباحث بورس ، خیلی از عناوین فقهی درگیر هستند؛ اینکه از کدام باب فقهی است، باید فروعش را معلوم کنیم؛ باید مورد تحلیل قرار گیرد. ما تا الآن به نتیجه رسیدیم که اختیار معامله به طور کلی، هر یک از این اقسام که باشد، این قرارداد، عوض و معوض دارد؛ اگر شما به این نتیجه رسیدید، عوض و معوض باید عین باشد، در اختیار معامله باید مثل اهل سنت و برخی فقهای شیعه، معامله را جایز ندانید؛ چون عوضی میدهد، ولی معوضی نمی‌گیرد و باطل است؛ ولی اگر به این نتیجه رسیدید که ما هم با توجه به تحلیل‌های قبلی، همین را گفتیم مالیت و ارزش را مورد معامله دانستیم؛ چه حق باشد و چه تعهد و چه منفعت و چه عین باشد، فرقی ندارد.
8.2- اختلاف مبنا در ممضی دانستن یا تأسیسی دانستن شارع در معاملات
مبنای این تقسیم را از این استفاده می‌کنیم که شارع، ممضی است الا ما خرج بالدلیل. شارع در باب عقود، محدودیت‌ها را می‌گوید؛ نه اینکه مؤسس نهادها باشد؛ موسس نهاد نیست؛ بلکه بیان‌گر محدودیت است؛ در این صورت با بیان محدودیت، برخی معاملات به نظر شارع، غیر شرعی و برخی شرعی است.
در بازار بورس جهانی، معاملات ربوی رایج است و سودآور است؛ ولی شارع می‌فرماید: «أحل الله البیع و حرم الربا»؛ پس شارع در معاملات، شارح و مبین محدودیت‌ها است؛ نه بیان‌گر نهادها باشد، تا حالت تأسیسی داشته باشد.
9- نتیجه
در نتیجه با روایاتی که داشتیم و خواندیم «إن الله فوض أمور المؤمن» ،[16] امور مؤمن را به خودش واگذار کرده؛ یعنی اصالة الاباحة کلی؛ شارع مقدس هم که می‌گوید: «یا أیها الذین آمنوا أوفوا بالعقود» آیا وفای به عقد، به کل العقود خورده است یا کل عقد بشرط خاص یا خصوصیة خاص خورده ست. نزاعی که مرحوم شیخ و نائینی و آخوند دارند. ما باید ببینیم که همانطور که آقایان در معاملاتشان داشتند جایگاه این شرط کجاست؟ عرض ما این است که این تعهد، قابل خرید و فروش هست؛ به خصوص به مبنای امام و آقای خوئی که صلح و عهد را ابتدائا جایز می‌دانستند.
دیدگاه شما