ضریب بتا چه می‌‌گوید؟

در بازار بورس ضریب بتا چیست؟

آشنایی با ضریب بتای سهام

کارشناس بازار سرمایه گفت: با استفاده از ضریب بتا، می‌توانید بازده سهم خود را نسبت به کلیت بازار بسنجید.

به گزارش نبض بورس، محمد اکبریان عضو هیئت علمی دانشکده مدیریت دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به این پرسش که ضریب بتا (BETA COEFFICIENT) در بورس چیست؟، بیان کرد: ضریب بتای (β) سهام یکی از مهم‌ترین ضرایب در خرید و فروش سهام است. حتما دیده‌اید که بعضی از سهم‌ها، در روزهای مثبت بازار مثبت و در روزهای منفی، منفی هستند.اما سهم‌هایی هم هستند که عکس این رفتار را نشان می‌دهند. یعنی در روزهای منفی‌، مثبت می‌شوند و در بازار مثبت، قیمتشان افت می‌کند.

او افزود: این که یک سهم نسبت به بازار چه رفتاری داشته باشد، به ضریب بتای آن بستگی دارد. در واقع ضریب بتا شاخصی برای مقایسه عملکرد دو دارایی (یا یک دارایی و یک شاخص) با یکدیگر است.

این کارشناس بازار سرمایه در مورد کاربرد ضریب بتا گفت: در واقع ضریب بتا (β) برای ارزیابی ریسک و بازده یک سهم خاص یا سبدی از سهام در جریان حرکت کلی بازار است. بنابراین برای این که ریسک سرمایه‌گذاری را از حالت کیفی به کمی تبدیل کنیم، از ضریب بتا استفاده می‌کنیم. فرض کنید شاخص کل بورس را به عنوان مبنای محاسبه در نظر گرفته باشیم. اگر ضریب بتا برای یک دارایی برابر با یک باشد، یعنی این دارایی دقیقا مشابه شاخص کل رفتار می‌کند.

وی افزود: اما اگر ضریب بتا منفی یک باشد، یعنی سهم مورد نظر رفتاری عکس شاخص کل دارد. ضریب بتای بزرگ‌تر از یک می‌گوید که ارتباطی بین سهم و شاخص وجود دارد. اما شدت ارتباط وضعیت متفاوتی دارد. یعنی با رشد شاخص، سهم یا صندوق مورد نظر بیشتر از شاخص کل رشد می‌کند و در صورت افت شاخص، افت بیشتری را تجربه خواهد کرد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در رابطه با نحوه محاسبه ضریب بتا تصریح کرد: با استفاده از بازه‌های زمانی ساده ( مثلا 90 روز کاری) می‌توانید کمیت بتا را محاسبه کنید. به این صورت که با محاسبه کواریانس بین بازده سهام و بازده بازار و یا واریانس بازده های بازار، این ضریب محاسبه می‌شود.

آشنایی با مفهوم ضریب بتا در بورس

یکی از مهم‌ترین ضرایب در خرید و فروش سهام که از سوی سرمایه‌گذاران کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، ضریب بتای سهم می‌باشد. اما منظور از ضریب بتا چیست؟ رفتار سهم‌ها در بازار سرمایه متفاوت می‌باشد. بعضی از سهم‌ها، در روزهای مثبت بازار مثبت و در روزهای منفی، منفی هستند. در مقابل، سهم‌هایی هم هستند که عکس این عمل می‌کنند. این سهم‌ها در منفی‌ها مثبت می‌شوند و در بازار مثبت قیمتشان کم می‌شود. اما دسته‌ی سوم از سهم‌ها روندی مستقل از وضعیت بازار دارند و راه خودشان را می‌روند. این‌که یک سهم نسبت به وضعیت بازار چه رفتاری از خودش نشان دهد، به ضریب بتای آن بستگی دارد. در واقع، ضریب بتا وسیله‌ای برای ارزیابی ریسک و بازده سهام خاص یا سبدی از سهام در جریان حرکت کلی بازار می‌باشد. در ادامه‌ی این مقاله از سری مقالات آموزش بورس در چراغ راجع به مفهوم ضریب بتا در بورس صحبت خواهیم کرد.

ضریب بتا در بورس چیست؟

در بازار بورس ضریب بتا چیست؟

ضریب بتا(β)، معرف میزان ریسکی است که سرمایه‌گذار با تصاحب دارایی‌های بدست آمده نسبت به شاخص معیار (معمولا شاخص کل بازار) متحمل می‌شود. درواقع، ضریب بتا وابستگی سهم را نسبت به بازار مشخص می‌کند. یعنی اگر سهامی ضریب بتای بالایی داشته باشد، وقتی بازار رو به رشد باشد، نسبت به میانگین بازار رشد بیش‌تری می‌کند و وقتی بازار رو به افت است، نسبت به میانگین بازار افت بیش‌تری می‌کند. اما آگاهی از ضریب بتا در بورس چه فایده‌ای برای ما خواهد داشت؟ تحلیل‌گران توصیه می‌کنند که وقتی آینده‌ی بازار را مثبت پیش‌بینی می‌کنید و احساس می‌کنید که بازار قرار است رو به رشد باشد، سهام با بتای بالا بخرید تا از میانگین بازار سود بیش‌تری کنید. اما وقتی فکر می‌کنید که ریسک‌ها در بازار افزایش یافته و بازار احتمالاً این روزها خواهد ریخت، به سمت سهامی که بتای پایین دارد بروید تا از میانگین بازار ضرر کمتری کنید.

تفسیر ضریب بتای سهم در بورس

برای تفسیر ضریب بتا در بورس ابتدا باید به سایت فیپ ایران (مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران) که متعلق به متعلق به شركت مديريت فناوري بورس تهران می‌باشد، مراجعه کنید. در این سایت در یک جدول برای هر کدام از صندوق‌های سرمایه‌گذاری، یک ضریب بتا ثبت شده است. با فرض اینکه شاخص کل بورس را به عنوان مبنای محاسبه در نظر گرفته باشیم، تفاسیر مختلفی برای ضریب بتا وجود دارد که در ادامه راجع به آن‌ها توضیح خواهیم داد.

تفسیر انواع ضریب بتا در بورس

توضیح در خصوص انواع ضریب بتا در بازار بورس

• اگر ضریب بتا در بورس برای سهمی برابر با ۱ باشد، احتمالا در آینده افزایش و کاهش قیمت آن سهم درست مطابق افزایش یا کاهش بازار خواهد بود.
• اگر ضریب بتای سهمی کمتر از ۱ باشد، نوساناتی کمتر از نوسانات بازار را تجربه خواهند کرد و به آن‌ها دارایی کم‌ریسک گفته می‌شود. در مقابل اگر ضریب بتای سهمی بزرگتر از ۱ باشد، نوسانات بازدهی آن سهم بیشتر از نوسانات بازار خواهد بود و به چنین سهمی دارایی پرریسک می‌گویند.
• اگر ضریب بتا در بورس برای سهمی برابر با ۲ باشد، افزایش و کاهش قیمت آن ۲ برابر شاخص بازار خواهد بود؛ یعنی هنگامی‌که بازار ۱۰ درصد رشد قیمت را تجربه کند، قیمت این سهم ۲۰ درصد افزایش یافته و زمانی‌که بازار ۱۰ درصد سقوط کند، قیمت این سهم ۲۰ درصد کاهش می‌یابد.
• اگر ضریب بتای سهمی ۰.۵ باشد، چنانچه رشد شاخص بازار ۱۰ درصد باشد، رشد قیمت آن سهم ضریب بتا چه می‌‌گوید؟ ۵ درصد خواهد بود و اگر بازار ۱۰ درصد افت کند، ارزش این سهم ۵ درصد افت خواهد کرد.
• اگر ضریب بتا در بورس برای سهمی برابر با صفر باشد، قیمت آن با نوسانات بازار تغییر نمی‌کند؛ بنابراین نمی‌توان هیچ رابطه‌ای میان رشد و افت بازار و رشد یا افت این سهم پیدا کرد.
• اگر ضریب بتای سهمی منفی باشد، رفتار آن درست عکس رفتار بازار است؛ برای‌ مثال اگر بتای سهمی منفی ۱ باشد، در صورتی‌که بازار ۱۰ درصد رشد داشته باشد، ارزش این سهم ۱۰ درصد کاهش خواهد یافت.

انواع ضریب بتا و تاثیر آن‌ها بر صندوق سرمایه‌گذاری

در جدول زیر انواع ضریب بتا در بورس و تاثیر آن‌ها بر صندوق سرمایه‌گذاری را می‌توانید مشاهده کنید.

ضریب بتا در بورس برای صندوق = ۱/۲ (یعنی میزان ریسک بیشتر از شاخص بازار است)

اگر شاخص بازار % ۱۰۰ رشد کند،صندوق %‌۱۲۰ رشد می‌کند.

اگر شاخص بازار % ۱۰۰ افت کند، صندوق % ۱۲۰ افت می‌کند.

تغییرات صندوق برابر با تغییرات

شاخص و هم جهت با آن است.

بتای صندوق =۱ (یعنی میزان ریسک برابر با شاخص بازار است)

اگر شاخص بازار % ۱۰۰ رشد کند، صندوق هم % ۱۰۰رشد می‌کند.

اگر شاخص بازار % ۱۰۰ افت کند، صندوق هم % ۱۰۰افت می‌کند.

تغییرات صندوق کمتر از تغییرات

شاخص و هم جهت با آن است.

ضریب بتا در بورس برای صندوق = ۰/۸ (یعنی میزان ریسک کمتر از شاخص بازار است)

اگر شاخص بازار % ۱۰۰ رشد کند،صندوق %۸۰ رشد می‌کند.

اگر شاخص بازار % ۱۰۰ افت کند،صندوق %۸۰ افت می‌کند.

تغییرات صندوق هیچ ارتباطی با

تغییرات شاخص ندارد.

تغییرات صندوق کمتر از تغییرات

شاخص و عکس آن است.

بتای صندوق = ۰/۸- (یعنی میزان ریسک کمتر از شاخص بازار است)

اگر شاخص بازار % ۱۰۰ رشد کند،صندوق % ۸۰ افت می‌کند.

اگر شاخص بازار % ۱۰۰ افت کند، صندوق % ۸۰ رشد می‌کند.

تغییرات صندوق برابر با تغییرات

شاخص و عکس آن است.

ضریب بتا در بورس برای صندوق = ۱- (یعنی میزان ریسک برابر با شاخص بازار است)

اگر شاخص بازار % ۱۰۰ رشد کند،صندوق % ۱۰۰افت می‌کند.

اگر شاخص بازار % ۱۰۰ افت کند، صندوق % ۱۰۰رشد می‌کند.

تغییرات صندوق بیش‌تر از تغییرات

شاخص و عکس آن است.

بتای صندوق = ۱/۲- (یعنی میزان ریسک بیشتر از شاخص بازار است)

اگر شاخص بازار % ۱۰۰ رشد کند، صندوق % ۱۲۰ افت می‌کند.

اگر شاخص بازار % ۱۰۰ افت کند، صندوق % ۱۲۰ رشد می‌کند.

انواع ریسک در بازار و رابطه آن‌ها با ضریب بتا

در دنیای سرمایه‌گذاری امروز، اغلب پژوهشگران ریسک سرمایه‌گذاری را با انحراف معیار نرخ بازده مرتبط می‌دانند؛ یعنی هر چقدر که بازده سرمایه‌گذاری بیشتر تغییر کند، این سرمایه‌گذاری‌ها ریسک بیشتری خواهند داشت. در این بخش از مقاله‌ی ضریب بتا در بورس اشاره‌ای کوتاه بر انواع ریسک خواهیم داشت. به طور کلی، منابع ریسک که باعث تغییر و پراکندگی در بازده می‌شوند، به دو دسته‌ی سیستماتیک و غیرسیستماتیک تقسیم می‌شوند. ریسک سیستماتیک، همان ریسک بازار است. مثل وقتی که شما سهام خوبی خریده‌اید، اما بازار منفی است و سرمایه‌گذاری شما با زیان همراه خواهد شد. یا بالعکس، ممکن است بازار مثبت باشد و سهمی بد، با بازدهی جذاب همراه باشد. اما ریسک غیرسیستماتیک به پرتفوی انتخابی شما مربوط می‌شود نه به کلیت بازار. یعنی باید ببینید که در پرتفوی خود سهام خوب دارید یا بد.

اگر میزان ضریب بتا در بورس در پرتفوی شما نزدیک به ۱ باشد، آن‌گاه ریسک سیستماتیک یا ریسک بازار به پرتفوی شما نیز منتقل خواهد شد. (در سرمایه‌گذاری شاخصی وضعیت چنین است.) اما پرتفویی با ضریب بتای صفر، نه تنها از نوسانات بازار اثر نمی‌پذیرد، بلکه مستقل از روند کلی بورس، راه خودش را خواهد رفت. آگاهی از ضریب بتا به سرمایه‌گذاران و تریدرها کمک می‌کند تا میزان ریسک سیستماتیک را مدیریت کنند. هدف از بین بردن ریسک سیستماتیک نیست. اتفاقا داشتن پرتفویی با بتای بزرگ‌تر از ۱، به شما این امکان را می‌دهد تا در بازار گاوی (بازاری که در آن سهام روند صعودی دارد) که متناسب با بازار حرکت کنید. در حالی‌که بتوانید بیشتر از شاخص بازدهی بگیرید. چنین پرتفویی برای بازار خرسی (بازاری که در آن سهام روند نزولی دارد)، ترسناک است.

فرمول محاسبه ضریب بتا در بورس

چگونگی محاسبه ضریب بتا در بازار بورس

ضریب بتا در بورس با تقسیم کوواریانس شاخص کل و قیمت سهام بر واریانس شاخص کل (طبق رابطه زیر) به دست می‌آید:

β= cov (ri,rm)/ var (rm)

نکته: بتای کل بازار همواره برابر ۱ می‌باشد. به این دلیل که کوواریانس کل بازار با خودش تقسیم ‌بر واریانس بازار برابر ۱ خواهد شد. بزرگ و یا کوچک شدن ضریب بتا در بورس در سایر اجزای بازار هم نشان از نوسان پذیری مثبت و یا حتی معکوس سهم موردنظر با بازار خواهد بود. به عبارتی هرچقدر که ضریب بتای یک سهم بزرگ‌تر باشد، حکایت از ریسک بیشتر در قیاس با بازار و بالطبع انتظار بازده بیشتر از آن می‌باشد.

سخن آخر

در این مقاله از سایت آموزش چراغ راجع به مفهوم ضریب بتا در بورس و نحوه‌ی استفاده از آن در معاملات سهام صحبت کردیم. در آخر شاید این سوال برایتان پیش بیاید که ضریب بتای سهم چقدر باید باشد؟ پاسخ این سوال بستگی به استراتژی شما دارد. اگر قصد سرمایه‌گذاری روی شاخص را دارید، بتای ۱ برای شما ایده‌آل خواهد بود. اگر بخواهید اثر نوسان‌های شاخص را در پرتفوی خود را تقویت نمایید، بتا را بالاتر از ۱ ببرید. اگر می‌خواهید در یک بازار منفی (که از منفی بودن آن اطمینان دارید) سود کنید، بتای منفی را انتخاب کنید. در نهایت چنانچه می‌خواهید پرتفوی شما مستقل از جو عمومی بازار شود، بتا را صفر کنید. چراغ ، به عنوان نسل جدیدی از پلتفرم‌های آموزش و استخدام در تلاش است تا با بیان نکات و دوره‌های مفید در زمینه‌ی آموزش بورس به شما برای سرمایه‌گذاری در این بازار پرتلاطم کمک کند.

ضریب بتا چیست؟ معیاری برای شناخت ریسک بازار

در عرصه سرمایه گذاری، ضریب بتا به معنای اشتراک گذاری، آزمایش محصولات یا کاست های ویدیویی قدیمی نیست. ضریب بتا معیاری برای نوسان یا ریسک بازار است. در نتیجه نشان می‌دهد قیمت سهام تا چه حد تمایل به نوسان نسبت به سایر سهام ها دارد.

بتا چیست؟

ارزش هر شاخص بورس نظیر شاخص S&P 500 دائما بالا و پایین می‌رود. در پایان روز معاملاتی، ما متوجه می‌شویم که “بازارها” افزایش یا کاهش داشته اند. سرمایه گذاری که در صدد خرید سهام خاصی است بهتر است بداند که بالا و پایین شدن سهام مورد نظر به اندازه کل بازار است یا خیر. سهام مورد نظر ممکن است تمایل به حفظ ارزش خود در روزهای معاملاتی بد یا بدون تغییر ماندن در زمان افزایش ارزش سایر سهام ها داشته باشد.

ضریب بتا عددی است که به سرمایه گذار می‌گوید عملکرد سهام مورد نظر در مقایسه با سایر سهام ها یا حداقل نسبت به سهام هایی که دارای شاخص مرتبط هستند چگونه است.

نکات مهم

• ضریب بتا نشان می‌دهد که قیمت سهام مورد نظر در مقایسه با کل بازار چگونه است.
• اگر مقدار ضریب بتا بیشتر از ۱ باشد بیانگر آن است که نوسان قیمت سهام مورد نظر بیشتر از اکثر سهام های دیگر است.
• اگر مقدار ضریب بتا کمتر از ۱ باشد بیانگر آن است که نوسان قیمت سهام مورد نظر کمتر از اکثر سهام های دیگر است.

ضریب بتا، نوسان سهام را اندازه گیری می‌کند، یعنی آنکه نوسان قیمت در مقایسه با کل بازار بورس چگونه است. به عبارت دیگر، مفهومی از ریسک سهام نسبت به بازار بزرگتر را ارائه می‌دهد.

ضریب بتا هم چنین برای مقایسه ریسک بازار سهام مورد نظر نسبت به سایر سهام ها استفاده می‌شود.

تحلیلگران سرمایه گذاری از حرف یونانی β برای نشان دادن ضریب بتا استفاده می‌کنند.

تحلیل ضریب بتا

ضریب بتا با استفاده از تحلیل رگرسیون محاسبه می‌شود. ضریب بتای ۱ نشان می‌دهد که قیمت اوراق بهادار تمایل به افزایش همراه با بازار دارد. ضریب بتای بیشتر از ۱ نشان می‌دهد که قیمت اوراق بهادار تمایل به نوسان بیشتر نسبت به بازار دارد. ضریب بتای کمتر از ۱ نیز نشان می‌دهد که قیمت اوراق بهادار تمایل به نوسان کمتری نسبت به بازار دارد.

بسیاری از شرکت های نوپا که در بورس نزدک معامله می‌شوند دارای ضریب بتای بیشتر از ۱ و بسیاری از سهام های بخش بورس چندمنظوره دارای ضریب بتای کمتر از ۱ هستند.

اساسا ضریب بتا بیانگر مزایا و معایب به حداقل رساندن ریسک و به حداکثر رساندن سود است. فرض کنید که شرکتی دارای ضریب بتای ۲ است. این موضوع بدان معنا است که نوسان سهام آن دو برابر کل بازار است. اگر انتظار داشته باشیم که نوسان بازار ۱۰ درصد باشد، سهام این شرکت می‌تواند تا ۲۰ درصد نوسان داشته باشد. از طرف دیگر، اگر بازار ۶ درصد ریزش داشته باشد، سرمایه گذاران این شبکه می‌توانند انتظار ضرر ۱۲ درصدی داشته باشند.

اگر سهامی دارای ضریب بتای ۰.۵ باشد، می‌توان انتظار داشت که نوسان سهام آن نصف بازار باشد. سود ۱۰ درصدی کل بازار به معنای سود ۵ درصدی این شرکت خواهد بود.

در ادامه، راهنمای مقدماتی در خصوص سطوح مختلف ضریب بتا به شما ارائه می‌دهیم.

• ضریب بتای منفی: ضریب بتای کمتر از صفر که نشان دهنده رابطه معکوس با بازار است امکان پذیر اما بسیار نادر است. بعضی از سرمایه گذاران اذعان می‌کنند که طلا و سهام طلا باید ضریب بتای منفی داشته باشند، زیرا هنگام ریزش بازار باید عملکرد بهتری داشته باشند.
• ضریب بتای صفر: اصولا پول نقد دارای ضریب بتای صفر است. به عبارت دیگر، فارغ از روند بازار، ارزش پول نقد بدون تغییر باقی می‌ماند (بدون در نظر گرفتن تورم).
• ضریب بتای بین صفر و یک: شرکت هایی با نوسان کمتر از بازار، دارای ضریب بتای کمتر از یک و بیشتر از صفر هستند. بسیاری از شرکت های چند منظوره در این محدوده جای می‌گیرند.
• ضریب بتای ۱: ضریب بتای ۱ به معنای آن است که سهام مورد نظر، نوسان برابری با شاخص مورد استفاده برای کل بازار دارد. اگر سهامی دارای ضریب بتای ۱ باشد، روند نوسان آن همسو و برابر با شاخص است.
• ضریب بتای بیشتر از ۱: این ضریب، نوسانی بیشتر از شاخص کل را بیان می‌کند. بسیاری از شرکت های فناوری جدید دارای ضریب بتای بیشتر از ۱ هستند.
• ضریب بتای بیشتر از ۱۰۰: این ضریب امکان پذیر است و نوسان ۱۰۰ برابری نسبت به بازار را نشان می‌دهد. اگر سهامی دارای ضریب بتای ۱۰۰ باشد، در هر ریزش بازار، ارزش آن به صفر خواهد رسید. اگر در سایت های آماری با ضریب بتای بیشتر از ۱۰۰ مشاهده کردید، معمولا یک خطای آماری است و یا اینکه سهام مورد نظر با نوسان قیمت بحرانی و بسیار زیاد مواجه شده است. معمولا سهام شرکت های شناخته شده به ندرت دارای ضریب بتای بیشتر از ۴ هستند.

چرا ضریب بتا مهم است؟

آیا آماده ضرر دیدن در سرمایه گذاری خود هستید؟ بسیاری از افراد آماده نشده اند و سرمایه گذاری با نوسان کم‌ را انتخاب می‌کنند. سایر افراد ریسک بیشتری می‌پذیرند تا شاید پاداش بیشتری کسب کنند. تمام سرمایه گذاران باید شناخت خوبی از تحمل ریسک خود داشته باشند و بدانند که کدام سرمایه گذاری با میزان ریسک پذیری آنها مطابق است.

سرمایه گذارانی که بسیار ریسک گریز هستند باید سرمایه خود را در دارایی هایی با بتای کم، نظیر سهام های چند منظوره و اوراق خزانه داری کوتاه مدت قرار دهند. سرمایه گذارانی که تمایل به ریسک پذیری بیشتری دارند، بهتر است در سهام هایی با بتای بیشتر سرمایه گذاری کنند.

چگونه می‌توان مقدار ضریب بتا را به دست آورد؟

بسیاری از شرکت های کارگزاری، ضریب بتای اوراق بهادار که معامله می‌کنند را محاسبه کرده و سپس محاسبات خود را در دفتر ضریب بتا منتشر می‌کنند. این دفاتر، تخمینی از ضریب بتا برای تقریبا تمام شرکت های معامله کننده عمومی را ارائه می‌دهند.

یاهو فایننس (Yahoo! Finance) از وبسایت هایی است که اعداد ضریب بتا را منتشر می‌کنند. اسم یا نشان شرکت را در قسمت جستجو وارد کنید، سپس بر روی دکمه آمار (Statistics) کلیک کنید. ضریب بتای مورد نظر را در بخش تاریخچه قیمت سهام (Stock Price History) پیدا خواهید کرد. ضریب بتای موجود در یاهو، فعالیت ۵ سال اخیر سهام را با شاخص S&P 500 مقایسه می‌کند.

هشدارهایی درباره ضریب بتا

بزرگترین نقطه ضعف استفاده از ضریب بتا برای اخذ تصمیم سرمایه گذاری این است که ضریب بتا یک معیار تاریخی از نوسان سهام است. این ضریب می‌تواند به شما الگوی موجود تاکنون را نشان دهد اما نمی‌تواند به شما بگوید که در آینده چه اتفاقی رخ خواهد داد.

در سال ۱۹۹۲ مقاله ای توسط جین فاما (Gene Fama) و کن فرنچ (Ken French) با عنوان “برش عرضی از سود مورد انتظار سهام” در مجله Journal of Finance منتشر شد که اذعان داشت ضریب بتای گذشته، پیش بینی کننده خوبی از ضریب بتای آینده سهام نیست. در واقع، به نظر می‌رسد ضرایب بتا با گذشت زمان به سمت میانگین برمی‌گردند. این موضوع بدان معنا است که ضرایب بتای بالاتر و پایینتر تمایل بازگشت به ضریب بتای ۱ دارند.

نقطه ضعف دوم استفاده از ضریب بتا این است که معیاری از ریسک سیستمی می‌باشد. این ریسک، ریسکی است که کل بازار با آن مواجه اند. شاخص بازار که سهام با آن مقایسه می‌شود تحت تاثیر ریسک های کلی بازار است. بنابراین، ضریب بتا فقط می‌تواند تاثیرات ریسک های کلی بازار بر سهام را مدنظر قرار دهد. سایر ریسک هایی که شرکت با آن مواجه است، مختص به همان شرکت می‌باشد.

آشنایی با ضریب بتا در بازار بورس و چگونگی محاسبه و تفسیر آن

ضریب بتا در بورس مفهومی است که به ریسک و بازده ربط دارد. ریسک و بازده هم مفهومی است که اگر سرمایه‌گذار درک درستی از آن نداشته باشد، احتمال موفقیتش در فرایند سرمایه‌گذاری پایین می‌آید. به‌طور کلی می‌توان گفت میزان ریسکی که در سرمایه‌گذاری متحمل می‌شویم باید با مقدار بازدهی مورد انتظارمان رابطه مستقیم داشته باشد. به این معنا که اگر در یک سرمایه‌گذاری با ریسک پایین انجام می‌دهیم، نباید بازدهی آنچنانی انتظار داشته باشیم. برعکس، اگر می‌خواهیم سراغ سرمایه‌گذاری‌هایی با ریسک بالاتر برویم، باید پتانسیل بازدهی بالاتری در این سرمایه‌گذاری ببینیم. ضریب بتا و محاسبه آن در واقع راهی است برای کمیت بخشیدن به رابطه ریسک و بازدهی مورد انتظار.

مهم‌ترین کار سرمایه‌گذار این است که بین این ریسک و بازده تعادل ایجاد کند. اگر سرمایه‌گذار بی‌گدار به آب بزند و سهمی را با بالاترین ریسک خریداری کند، در حالی که بازدهی مورد انتظار آن سهم پایین باشد، نباید انتظار داشته باشد که در سرمایه‌گذاری به موفقیت برسد. مثلا اگر سراغ سهام شرکتی برود که در پنج فصل مالی اخیرش زیان‌ده بوده و انتظاری هم نیست که ضریب بتا چه می‌‌گوید؟ به این زودی‌ها به سوددهی برسد و سهام این شرکت را با قیمتی بالا بخرد، ریسک بسیار بالایی متحمل شده است، در حالی که بازدهی مورد انتظار این سرمایه‌گذاری هم بسیار پایین است.

به این ترتیب برای اینکه با ضریب بتا آشنا شویم، اول از همه باید با ریسک و انواع آن آشنایی پیدا کنیم. روی هم رفته ریسک‌های بازار سرمایه را به دو دسته تقسیم می‌کنند؛ ریسک‌های سیستماتیک و ریسک‌های غیرسیستماتیک.

ریسک‌های غیر سیستماتیک

ریسک‌های غیر سیستماتیک به ریسک‌هایی گفته می‌شود که متوجه یک شرکت یا صنعت خاص باشند. این نوع ریسک‌ها در واقع ریسک‌های درونی خود شرکت هستند و ربطی به اقتصاد کلان یا اوضاع سیاسی کشور ندارند. برای نمونه اگر در شرکتی حادثه‌ای مانند آتش‌سوزی رخ بدهد و خط تولید شرکت آسیب ببیند، این ریسک فقط متوجه همان شرکت است و روی سود و زیان همان شرکت تاثیر خواهد گذاشت.

واضح است که می‌شود از ریسک‌های غیر سیستماتیک اجتناب کرد. یکی از روش‌های کاهش ریسک غیر سیستماتیک این است که به جای خریدن سهام یک شرکت، سبدی از سهام تشکیل بدهیم. در این حالت هر اتفاقی که برای یکی از سهام‌مان بیفتد، روی بقیه تاثیری نخواهد گذاشت. روش دیگر این است که اگر می‌خواهیم تعداد سهام موجود در سبدمان کم باشد، اطلاعات‌مان را از اوضاع درونی شرکت‌ها تا می‌توانیم بالا ببریم و به دقت در جریان انواع ریسک‌های درونی شرکت‌ها قرار بگیریم و سراغ شرکت‌هایی برویم که ریسک هرچه کمتری دارند.

نکته: مواردی از قبیل تغییر تعرفه واردات خودرو، تغییرات نرخ خوراک پتروشیمی‌ها، تغییرات نرخ سود شرکت‌های سیمانی، تغییر نرخ بهره مالکانه شرکت‌های معدنی و سنگ‌آهنی، تغییرات قیمت سنگ آهن نسبت به شمش و نوسان‌های قیمت جهانی مس و فولاد و روی نمونه‌هایی از ریسک غیر سیستماتیک هستند که هر کدام روی یک شرکت یا صنعت خاص تاثیر می‌گذارند.

ریسک سیستماتیک

همان‌طور که می‌شود حدس زد، ریسک سیستماتیک ریسکی است که کل بازار (به عبارتی کل سیستم) را تهدید می‌کند. ریسک سیستماتیک حذف‌شدنی نیست؛ زیرا این نوع ریسک همه بازار و تمام سهام موجود در آن را تهدید می‌کند، نه فقط یک یا چند سهم خاص را. نکته دیگر این است که ریسک سیستماتیک ضریب بتا چه می‌‌گوید؟ در بسیاری از موارد پیشبینی‌پذیر هم نیست.

به این ترتیب نمی‌شود ریسک سیستماتیک را با متنوع‌سازی سبد سهام حذف کرد. در واقع برای کاهش ریسک سیستماتیک باید به بیرون از سیستم (بازار) برویم و برای پوشش این نوع ریسک، در جایی بیرون از بازار سرمایه‌گذاری کنیم. سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت، سرمایه‌گذاری در طلا و سرمایه‌گذاری در املاک انواعی از سرمایه‌گذاری هستند که می‌توان برای پوشش ریسک سیستماتیک بازار سرمایه از آن‌ها استفاده کرد.

نکته: مواردی از قبیل جنگ، تحریم‌های سیاسی و اقتصادی، افزایش نرخ بهره و تورم از ریسک‌های سیستماتیک هستند که اقتصاد کلان و بازار سرمایه را تهدید می‌کنند.

ضریب بتا در بورس چه کاربردی دارد؟

ضریب بتا به‌طور کلی کمیتی است که ریسک و بازدهی یک سهم یا سبدی از چند سهم را نسبت به کلیت بازار سرمایه مشخص می‌کند. تعریف دیگر ضریب بتا این است که این ضریب مشخص می‌کند سرمایه‌گذار نسبت به کل بازار سرمایه چه میزان ریسک متحمل شده است.

اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم، ضریب بتا (β) کمیتی است که براساس داده‌های تاریخی ارزش دارایی‌ها به دست می‌آید و مشخص می‌کند سرمایه‌گذار با تصاحب آن مجموعه از دارایی‌ها نسبت به شاخص معیار (معمولا شاخص کل بازار)، متحمل چه مقدار ریسکی خواهد شد.

محاسبه گام‌به‌گام ضریب بتا در بورس

برای محاسبه ضریب بتا به سه عامل نیاز داریم؛ بازدهی بدون ریسک، بازده بازار و بازدهی مورد انتظار دارایی مورد نظر. فرمول محاسبه بتا هم به این شکل است:

مقدار بتا = (بازدهی بدون ریسک – بازده بازار)/(بازده بدون ریسک – بازدهی مورد انتظار دارایی).

برای محاسبه بتا هم باید مراحل زیر را طی کنیم.

1. بازدهی بدون ریسک (نرخ سود سپرده بانکی) را از بازدهی مورد انتظار دارایی کم می‌کنیم،
2. بازدهی بدون ریسک (نرخ سود سپرده بانکی) را از بازده کل بازار کم می‌کنیم،
3. مقدار به دست آمده در مرحله اول را بر مقدار به دست آمده در مرحله دوم تقسیم می‌کنیم.

برای مثال می‌خواهیم ضریب بتا را برای سهم الف حساب کنیم. بازدهی بدون ریسک یا همان سود سپرده بانکی را ۲۰ درصد در نظر می‌گیریم. همچنین فرض می‌کنیم سهم الف را تحلیل کرده‌ایم و انتظار داریم تا سال آینده بازدهی این سهم ۶۰ درصد باشد. بازدهی سالانه شاخص کل بورس را هم ۴۰ درصد محاسبه کرده‌ایم. در این صورت ضریب بتا برای سهم الف با محاسبه زیر به دست می‌آید:

تفسیر ضریب بتا در بورس

در مثال قبل مقدار ضریب بتا برای سهم الف را محاسبه کردیم و به عدد ۲ رسیدیم. اما این عدد چه معنایی دارد و وقتی می‌گوییم بتای سهمی برابر با ۲ است منظورمان چیست؟

برای تفسیر ضریب بتا معمولا ۵ حالت در نظر می‌گیریم که در اینجا این حالت‌ها را یک به یک بررسی می‌کنیم.

ضریب بتا مساوی با یک باشد

در حالتی که ضریب بتا سهمی برابر با یک باشد، نوسان قیمت آن با نوسان شاخص بورس هماهنگ است. یعنی اگر شاخص بورس یک درصد رشد کند، قیمت سهم ما هم یک درصد رشد خواهد کرد. همچنین اگر شاخص بورس یک درصد نزول کند، قیمت سهام‌مان هم یک درصد نزول خواهد کرد. بنابراین اگر بتای سهم برابر با یک باشد، نباید انتظار داشته باشیم که بازدهی آن بیشتر از بازدهی شاخص کل باشد یا اینکه در دوره‌ای که شاخص نزولی است، قیمت این سهم رشد کند.

ضریب بتا بزرگ‌تر از یک باشد

اگر ضریب بتا بزرگ‌تر از یک باشد، به این معناست که نوسان‌های سهم بیشتر از نوسان‌های بازار و در جهت نوسان‌های بازار خواهد بود. مثلا ممکن است بازار یک درصد رشد کند، اما رشد قیمت دارایی ما ۲ درصد باشد. برعکس، در حالت نزول شاخص کل هم افت قیمت این سهم بیشتر از شاخص کل خواهد بود. دارایی‌هایی که بتای بزرگ‌تر از یک دارند دارایی‌های پرریسک تلقی می‌شوند و برای دوره‌هایی که شاخص کل صعودی است، می‌توانند بازدهی بالاتری نسبت به شاخص برای سهامداران‌شان ایجاد کنند. ریسک سیستماتیک سهم‌هایی که ضریب بتای بالای یک دارند به نسبت کلیت بازار بالاتر است.

ضریب بتا بین صفر و یک باشد

در این حالت نوسان‌های سهم هم‌جهت با نوسان‌های بازار و شاخص کل و البته کمتر از نوسان‌های آن است. مثلا اگر ضریب بتا سهم ما نیم باشد، در صورتی که شاخص کل یک درصد رشد کند، سهم ما نیم درصد رشد می‌کند. در هنگام نزول بازار هم مقدار افت قیمت چنین سهم‌هایی کمتر از کلیت بازار خواهد بود. این دارایی‌ها دارایی‌های کم‌ریسکی به حساب می‌آیند و اصطلاحا ریسک سیستماتیک آن‌ها نسبت به کل بازار پایین است.

ضریب بتا بین صفر و منفی یک باشد

به‌طور کلی وقتی ضریب بتای سهمی منفی باشد، نوسان‌های این سهم در خلاف جهت نوسان‌های بازار خواهد بود. یعنی در بازار صعودی، سهم‌هایی که بتای منفی دارند افت می‌کنند و در بازار نزولی معمولا این سهم‌ها رشد قیمت را تجربه خواهند کرد.

در حالتی که ضریب بتا بین صفر و منفی یک باشد، جهت تغییرات قیمت سهم برعکس نوسان‌های شاخص و مقدار آن کمتر از مقدار نوسان شاخص است. مثلا اگر ضریب بتای سهمی منفی نیم باشد، در صورتی که شاخص یک درصد رشد کند، قیمت سهم‌مان نیم درصد افت خواهد کرد. برعکس اگر شاخص یک درصد افت کند، سهم‌مان نیم درصد رشد قیمت خواهد داشت. ریسک سیستماتیک چنین سهم‌هایی پایین است و بیشتر برای دوره‌هایی خوب است که شاخص کل نزولی است. به چنین سهم‌هایی سهم‌های تدافعی نیز گفته می‌شود.

ضریب بتا کمتر از منفی یک باشد

در این حالت دوباره ریسک سیستماتیک افزایش می‌یابد و مقدار نوسان‌های سهم بیشتر از مقدار نوسان‌های شاخص خواهد بود، اما در جهت عکس. یعنی اگر بتای سهم منفی دو باشد، در صورت رشد یک درصدی شاخص، سهم ما دو درصد نزول قیمت خواهد داشت و اگر شاخص یک درصد افت کند، سهم‌مان دو درصد افزایش قیمت را تجربه خواهد کرد.

رابطه ضریب بتا و ریسک سیستماتیک

اکنون با انواع ریسک (سیستماتیک و غیر سیستماتیک)، نحوه محاسبه ضریب بتا و تفسیر این ضریب در حالت‌های مختلف آشنا شده‌ایم. اما ضریب بتا در واقع ابزاری است برای مقایسه ریسک سیستماتیک یک یا چند سهم با ریسک سیستماتیک کل بازار. به این صورت که اگر ضریب بتا یک باشد، ریسک سیستماتیک سهم با ریسک سیستماتیک بازار برابر است. حالا هرچه ضریب بتا از این عدد بزرگ‌تر باشد، ریسک سیستماتیک سهم‌مان نسبت به ریسک سیستماتیک بازار بالاتر خواهد و هرچه ضریب بتا کمتر از یک باشد، ریسک سیستماتیک آن کمتر از ریسک سیستماتیک بازار خواهد بود.

انواع ضریب بتا و تاثیر آن‌ها بر صندوق سرمایه‌گذاری

صندوق‌های سرمایه‌گذاری عملا چیزی نیستند جز مجموعه یا سبدی از دارایی‌های مختلف که طبق امیدنامه‌ای که دارند، از سپرده بانکی، اوراق با درآمد ثابت و سهام تشکیل شده است. همان‌طور که گفتیم ضریب بتا را می‌شود به راحتی برای یک سهم حساب کرد. ضریب بتا را می‌شود برای چند سهم هم حساب کرد و روش آن این است که میانگین وزنی ضریب بتای سهام موجود در سبد را محاسبه کنیم.

ضریب بتای صندوق‌ها هم در واقع همین است. یعنی با محاسبه میانگین وزنی ضریب بتای دارایی‌های موجود در یک صندوق سرمایه‌گذاری می‌شود بتای آن صندوق را حساب کرد. تفسیر ضریب بتا برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری هم مانند تفسیر ضریب بتا در حالت کلی است که بالاتر به این موضوع پرداختیم. پس می‌توانیم به طور کلی نکته زیر ضریب بتا چه می‌‌گوید؟ را داشته باشیم.

نکته: اگر ضریب بتای صندوق بالاتر از یک باشد، بازدهی آن در شرایط صعود بازار بیشتر از بازدهی کل بازار خواهد بود. اما در شرایطی که بازار نزولی است، مقدار افت صندوق هم بیشتر از بازار خواهد بود. پس اگر با انتخاب صندوقی با بتای بالا به سود بالاتر از سود کل بازار رسیدیم، باید توجه کنیم که این سود ناشی از ریسک بالاتری است که متحمل شده‌ایم.

ضریب آلفا در صندوق‌های سرمایه‌گذاری

معمولا برای مقایسه صندوق‌ها در کنار ضریب بتا از ضریب دیگری به نام ضریب آلفا هم استفاده می‌شود. ضریب آلفا را بازده فعال صندوق هم می‌نامند و در واقع این ضریب مشخص می‌کند که بازدهی صندوق چقدر از بازدهی کل بازار بالاتر بوده است.

مثلا اگر ضریب آلفا برابر با دو باشد، این صندوق دو درصد بیشتر از بازار بازدهی داشته است و اگر ضریب آلفای این صندوق منفی یک باشد، یعنی بازدهی کل آن یک درصد کمتر از بازدهی کل بازار بوده است. ضریب آلفای صفر هم به این معناست که بازدهی صندوق تفاوتی با بازدهی کل بازار نداشته است. به طور کلی هرچه ضریب آلفا بیشتر باشد، نشان‌دهنده این است که صندوق عملکرد بهتری داشته است.

جمع‌بندی

مهم‌ترین کاربرد ضریب بتا سنجش ریسک سیستماتیک یک دارایی یا مجموعه‌ای از دارایی‌ها نسبت به ریسک سیستماتیک بازار است. با محاسبه این ضریب و دقت به آن می‌توانیم ریسک سیستماتیک سبدمان را کنترل کنیم تا در شرایط صعودی بیشترین بهره را ببریم و در دوره‌های نزولی دچار کمترین آسیب شویم.

منظور از ضریب بتا در بورس چیست؟

برای تعریف ضریب بتا به زبان ساده بهتر است از مفهوم ریسک شروع کنیم. ریسک که از نامش مشخص است یه کلمه با بار منفی است به طور خلاصه به هر پدیده و عملی که باعث شود نتیجه ایی را که سرمایه گذار انتظارش را داشته رخ ندهد را ریسک می نامند. ضریب بتا (β) شاحصی است که برای اندازه گیری ریسک سیستماتیک در نظر گرفته شده است. کاربرد ضریب بتا در تعیین میزان ریسک و بازده مورد انتظار سهم و مقایسه آن با شاخص بورس می باشد.

انواع ریسک:

• ریسک سیستماتیک
• ریسک غیر سیستماتیک

ریسک سیستماتیک به چه معناست؟

به عبارتی ریسک سیستماتیک وابسته به تحولات کلی بازار است بدین معنی که ریسک سیستماتیک در اثر حرکت‌های کلی بازار به وجود می‌آید و نمی شود ریسک سیستماتیک را از بین برد و صفر کرد.

ریسک غیر سیستماتیک چیست؟

ریسکی است که از خصوصیات خاص شرکت مانند نوع محصول ساختار سرمایه سهامداران عمده اثر میگیرد.

پرتفوی به چه معناست؟

به مجموعه ای از دارایی های مالی یک شخص پرتفوی یا سبد دارایی ها می گویند. دارایی های مالی عبارت اند از: سهام، اوراق مشارکت و اوراق قرضه و معادل‌های پول نقد نظیر سپرده های بانکی، همچنین سرمایه گذاری در صندوق های سرمایه گذاری مشترک و صندوق های قابل معامله.

از روش های متفاوتی می توان برای محاسبه ریسک استفاده کرد اما در زیر به چند مورد اشاره می کنیم:

روش‌های اندازه‌ گیری ریسک

• دامنه تغییرات
• متوسط انحراف خطی (متوسط قدر مطلق انحرافات)
• واریانس (متوسط مجذور انحرافات)
• انحراف معیار
• نیم‌واریانس
• نیم انحراف معیار
• شاخص بتا
• ارزش ‌در معرض خطر (VaR)

مفهوم ضریب بتا چیست؟

بازده ضریب بتا و ریسک از مهمترین مفاهیم و تصمیم های سرمایه گذاران در بورس هستند. بتا برای تعیین ریسک سیستماتیک (کاهش‌ناپذیر یا غیرقابل اجتناب) تعریف شده است. ریسک سیستماتیک بخشی از ریسک در سرمایه گذاری است که نمیتوان آن را کاهش داد حتی از طریق تنوع بخشی. ریسک سیستماتیک یک ریسک غیر قابل کنترل است. در واقع ضریب بتا همان معیار اندازه‌گیری ریسک سیستماتیک سهام اوراق بهادار است.

ضریب بتا معیار نسبی ریسک یک سهم با توجه به پرتفوی بازار تمامی سهام‌ها است. برای مشخص کردن ضریب بتا یک سهم تنها کافی است، ریسک سیستماتیک آن سهم را با ریسک سیستماتیک متعلق به شاخص بورس سهام مقایسه کنند. در اصل شاخص بتا شاخصی است برای اندازه‌گیری همنوایی حرکت یک شرکت با حرکت کل بازار یا شاخصی برای اندازه‌گیری ریسک سیستماتیک.

نحوه محاسبه ضریب بتا از دید آمار

چگونگی استفاده از ضریب بتا در معاملات بورسی:

تعریف کوواریانس: نشانگر ارتباط بین دو دسته داده با یکدیگر است اگر داده ها یک رابطه معکوس با یکدیگر داشته باشند آنوقت مقدار کوواریانس آن‌ها منفی است و اگر داده ها باهم دارای یک رابطه مستقل باشند، مقدار کوواریانس آن ها صفر می شود. در صورتی که یک رابطه مستقیم بین داده ها وجود داشته باشد کوواریانس مثبت می شود.

تعریف سهام تهاجمی: اگر مقدار بتا بیشتر از یک باشد به این معناست که ریسک سیستماتیک سهم بیشتر از ریسک سیستماتیک بازار است که در زمان رونق رشد بیشتری از شاخص بازار را ثبت خواهد کرد وبه منظور سرمایه گذاری مناسب است.

و اگر β برابر یک باشد، ریسک سیستماتیک سهم با ریسک سیستماتیک بازار برابر است. بدین ترتیب تغییرات بازدهی سهم با تغییرات بازدهی بازار برابر است پس بازده مورد انتظار از سهم برابر بازه مورد انتظار از بازاراست.

اگر β کمتر از یک باشد، ریسک سیستماتیک سهم از ریسک سیستماتیک بازار کمتر خواهد بود. پس در نتیجه، تغییرات بازدهی سهم کمتر از تغییرات بازدهی بازار و درنتیجه بازده مورد انتظار از سهم کمتر از بازده مورد انتظار از بازار خواهد بود که به این سهام ،سهام “تدافعی” نیز می گویند.

عوامل مؤثر بر ضریب بتا

عوامل مختلفی بر روی ضریب بتا تاثیر میگذارند که بهتر است اول آن ها را بررسی کنیم.

تعریف بازده بدون ریسک: به کمترین و حداقل ترین بازدهی که سرمایه گذار بدون قبول کردن هیچگونه ریسکی آن بازدهی را بدست می آورد. اغلب این مقدار بازدهی با نرخ بهره بانکی برابر است.

تعریف بازده بازار یا bench mark: در بازار سرمایه ایران برای بازده بازار همان بازدهی شاخص کل بورس در نظر گرفته می‌شود.

تعریف بازده مورد انتضار دارایی: به بازدهی که از طریق تحلیل های مختلف پیش بینی شده است را می گویند.

برای محاسبه ضریب بتا می بایستی بازده مورد انتظار دارایی را با بازده بدون ریسک تفریق می کنیم و پاسخ را تقسیم بر تفریق بازده بازار یا شاخص بورس با بازده بدون ریسک می کنیم.