انواع بازارهای مالی
ممکن است تصور کنید که بازار مالی نیز همانند بازارهای خرید‌و‌فروش کالا نیازمند حضور فیزیکی افراد جهت معامله است؛ اما بازارهای مالی تعریف جداگانه‌ای دارند. در این بازارها افراد دارایی‌های مالی خود را مبادله میکنند. این دارایی‌ها شامل طلا، وجه نقد، اوراق بهادار و اوراق قرضه و‌غیره می‌شود.
این نوع از تبادلات موجب شکل‌گیری ارتباط بین افراد فقیر و سرمایه‌دار خواهدشد. به بیان دیگر بازارهای مالی موجب انتقال سرمایه‌های راکد به بخش‌های صنعتی و تولیدی می‌شوند که به آن احتیاج دارند. این بازارها تنها به بورس اوراق بهادار محدود نیستند و انواع مختلفی دارند. بنابراین در این نوشته با انواع بازارهای مالی آشنا می‌شوید.
انواع بازارهای مالی
تقسیم‌بندی انواع بازارهای مالی براساس عوامل خاصی انجام می‌شود. بین انواع مختلف آن، مواردی همچون بازار بدهی، بازار سهام، بازار پول، بازار سرمایه و غیره از اصلی‌ترین انواع بازار سرمایه‌گذاری هستند. به‌همین جهت در ادامه هر یک را بیشتر بررسی می‌کنیم.
بازار پول
بازار پول در ابتدا با هدف کاهش نقدینگی اضافی در دست اشخاص به‌وجود آمد. این کاهش نقدینگی توسط بانک‌ها و با هدف کاهش هجوم افراد به بازار کالا ایجاد شد. تا زمانی که افراد بابت نقدینگی موجود در حساب خود سود دریافت می‌کردند و منابع مالی آنها امکان اعطای تسهیلات به بخش‌های تولیدی را فراهم می‌کرد؛ این بازار موجب کاهش تورم در بازار کالا و خدمات شده‌بود. با شروع بحران اقتصادی مردم نقدینگی خود را از بانک‌ها خارج کردند و بازار پول دچار ضعف شد.
هرگونه ابزار یا دارایی که قابلیت نقدینگی بالایی را داشته‌باشد و جایگزین پول بشود؛ در این بازار قابل داد‌و‌ستد است. البته سررسید این منابع باید کمتر از یک سال باشد. این منابع شامل اوراق بهادار با سررسید سه ماه تا یک سال، انواع حواله و سپرده است. نکته مهم در رابطه با نرخ بهره در بازار پول این است که هر اندازه مدت نگهداری از آن بیشتر شود؛ نرخ بهره نیز افزایش پیدا می‌کند.
بازار سرمایه
پس از ضعف بازار پول، بازار سرمایه جهت ایجاد تعادل و کنترل تورم به‌کار گرفته شد. به این ترتیب، افراد سرمایه مازاد خود را به‌جای نگهداری در سپرده‌های بانکی، در بازار بورس سرمایه‌گذاری کردند. در بازار سرمایه، اوراق بهاداری که سررسید آنها بیش از یک سال است؛ داد‌و‌ستد می‌شوند. این بازار خود به دو بخش اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود.
در بازار اولیه سرمایه تشکیل می‌شود و یکی از انواع بازارهای مالی است که اوراق بهادار نخستین بار در آن مبادله می‌شوند. بازار ثانویه این امکان را برای اوراق بهاداری که یک بار معامله شده‌اند؛ فراهم می‌کند که مجدداً خرید‌و‌فروش شوند. باید بدانید که بازار بورس نوعی بازار ثانویه است. قیمت اوراق بهاداری همچون سهام در بازار ثانویه، براساس عملکرد شرکت تعیین می‌شود و افزایش بهای آن از سیاست‌های مدیریتی شرکت تاثیر میگیرد.
جهت انجام معاملات بورس از بازار مذاکره و کارگزاری استفاده می‌شود. در بازار مذاکره خریدار و فروشنده به‌طور مستقیم با یکدیگر معامله میکنند. در‌صورتی که تعداد طرفین معامله به شمار شخصی نرسد؛ افراد از یک کارگزار استفاده میکنند. این شخص در مقابل دریافت کمیسیون، خریدار یا فروشنده مناسب را پیدا می‌کند.
تفاوت بازار پول و بازار سرمایه
از مواردی که به آن اشاره شد؛ ابزارهای مالی متفاوت در بازار پول و بازار سرمایه و مدت زمان سرمایه‌گذاری در این دو نوع از بازارهای مالی بود. یک نکته مهم در رابطه با تفاوت بین این دو این است که در بازار پول، سرمایه‌گذار قادر است که هرزمان که مایل باشد؛ منابع مالی خود را از آن خارج کند. به‌طوری که این مسئله سیستم مالی کشور را دچار اختلال می‌کند اما در بازار سرمایه، منابع مالی بدون جایگزین از بازار حذف نخواهندشد.
به‌همین جهت، دولت نیز این امکان را خواهد‌داشت که نقدینگی را مهار کند. این نکته در بازارهای دیگر قابل‌اجرا نیست. شاید همین مسئله باعث می‌شود که دولت‌ها از این نوع بازار پشتیبانی کنند.
بازار بدهی
در این نوع از انواع بازارهای مالی، شرایط با دیگر بازارها بسیار متفاوت است. زیرا اوراق بدهی همانند اوراق قرضه دولتی داد‌و‌ستد می‌شود.
بازار سهام
در بازار سهام سرمایه‌گذاری شکل به‌خصوصی دارد. به‌طوری که این امر با استفاده از خرید‌و‌فروش سهام در این نوع از بازار انجام می‌شود. اما امروزه بسیاری از افراد در این بازار فعالیت دارند.
بازار جهانی
این مورد از انواع بازارهای مالی، گردش مالی فراوانی دارد و سرمایه‌گذاری در آن در ابعاد کلان انجام می‌شود. در این بازارها مواردی همچون طلا و نقره و فلزات گران‌بها، سهام شرکت‌های بزرگی همچون مایکروسافت، آمازون و‌غیره، ارز و محصولات پتروشیمی مبادله می‌شود.
نقش نرم‌افزارهای مدیریت مالی بر رصد انواع بازارهای مالی
در دنیای امروز نزدیک‌ترین و در دسترس‌ترین وسیله برای اشخاص تلفن همراه است. بنابراین با کمک انواع اپلیکیشن‌های تلفن همراه، امکان انجام امور روزمره وجود دارد. به‌همین جهت اپلیکیشن مدیریت مالی شخصی فانوس یک بستر مناسب جهت کنترل و رصد منابع مختلف در انواع بازارهای مالی است.
با کمک این برنامه، مشاهده ارزش به‌روز دارایی‌هایی همچون دلار، طلا، سهام و‌غیره امکان‌پذیر است. کلیه گزارش‌های مالی شخص را در خود ثبت خواهدکرد.
نتیجه‌گیری
در این مقاله گفته‌شد که انواع بازارهای مالی با هدف جلب سرمایه مازاد افراد مختلف پدید آمده‌اند که جهت فعالیت در آنها به حضور فیزیکی افراد نیازی نیست. از جمله بازارهای مهم مالی باید به بازار پول، بازار سرمایه، بازار سهام، بازار بدهی و بازار جهانی اشاره کرد که در رابطه با هر یک از آنها توضیح داده‌شد.
بازار بورس که این روزها بحث سرمایه‌گذاری در آن بسیار داغ است؛ نوعی بازار سرمایه ثانویه به‌شمار می‌رود که در آن شرکت‌های مختلف سهام خود را به‌فروش می‌رسانند. به‌طوری که این داد‌و‌ستد به‌صورت مذاکره‌ای یا توسط کارگزار انجام خواهدشد. همچنین گفته‌شد که برخی نرم‌افزارها وجود دارند که امکان مدیریت مالی و حسابداری شخصی را برای افراد فراهم میکنند. این بسترها راه‌حل مناسبی جهت رصد انواع بازارهای مالی نیز هستند.
بازارهای مالی
در اصطلاح « بازار » به مجموعه یا مکانی گفته می‌شود که در آن، افراد برای خرید و فروش کالا یا خدمات یا اطلاعات گرد هم می‌آیند. در واقع بازار یکی از نهادهای اقتصادی در یک جامعه به شمار می‌رود که در آن افراد خواهان دریافت کالا یا خدمات یا اطلاعات (خریدار) و ارائه دهنده کالا یا خدمات ، اطلاعات (فروشنده) و کالای درخواستی راحت تر یکدیگر را می‌یابند. در بازار باید مبنای واحدی برای داد و ستد بین افراد وجود داشته باشد.
همچنین بازار ممکن است به صورت عمومی باشد یا اختصاصی. برای مثال بازارهای مخصوص خرید پوشاک، بازار مخصوص لوازم خانگی و … را میتوان در زمره بازارهای اختصاصی درنظرگرفت و بازاری متشکل از همه این بازارها را میتوان بازاری عمومی در نظر گرفت.
بر اساس نوع دارایی داد و ستد شده، بازارها را به دو دسته بازار کالا خدمات و بازارمالی تقسیم میکنند.
موضوع مورد مطالعه ما بازار مالی می باشد.
بازارمالی:
بازار مالی به بازاری گفته می‌شود که در آن خرید و فروش دارایی های مالی و اوراق بهادار مانند: سهام ، بدهی ها ، اوراق قرضه، مشتقات ، ارزها و غیره صورت میگیرد .
بازارهای مالی به عنوان واسطه بین متقاضیان ( به طور کلی مشاغل ، دولت و …) و تأمین کنندگان ( به طور کلی سرمایه گذاران ، خانوارها و …) عمل می کنند . این بودجه بین آنها اندوخته می شود و در تخصیص منابع محدود کشور کمک می کند .
بازار مالی را نیز از چهار وجه قابل دسته بندی هستند:
الف) از حیث حقوقی:
- بازار بدهی : بازار بدهی بازاری است که در آن انواع ابزارهای بدهی مانند بدهی یا اوراق قرضه دولتی ، اوراق مشارکت و… بین سرمایه گذاران خرید و فروش می شود.در واقع شرکت های دولتی یا خصوصی در ازای دریافت وام برای تامین مالی خود، اوراق بدهی دراختیار پرداخت کنندگان وام قرار می دهند و از این طریق پرداخت کنندگان وام سود می برند.
- بازار سهام: بازار سهام بازاری است که در آن سرمایه‌گذاران با ابزارهای سهام معامله میکنند. این بازار یکی از ارکان های اصلی بازار مالی است زیرا شرکت‌ها در آن به وسیله واگذاری سهام خود به سرمایه گذاران ( اعم از شرکت‌ها، نهادهای دولتی و خصوصی و افراد عادی و…)سرمایه خود را تامین می کنند.
ب) از حیث سررسید ابزار مورد معامله:
- بازار پول: بازار پول، بازاری است که در آن دارایی های پولی، مانند اوراق تجاری، سپرده‌ها، اسناد خزانه و … با سررسید یک سال معامله می‌شوند را بازار پولی گویند. این بازار معمولاً برای وجوه کوتاه مدت است (در واقع از نظر فیزیکی چنین بازار وجود ندارد و معاملات عمدتاً از طریق یک شبکه مجازی مثل نماور اینترنت تلفن و غیره انجام می گیرد). این نوع بازارها دارای ریسک پایین و نرخ بازده مناسبی هستند.
- بازارسرمایه: بازار سرمایه بازاری است که دارایی‌های مالی میان مدت و بلند مدت در آن معامله می‌شود. این بازار، بازاری است که در آن حداکثر مبادله پول اتفاق می‌افتد و به شرکت ها کمک می‌کند تا از طریق سرمایه خود، سرمایه صاحبان سهام و … به پول دسترسی پیدا کنند و همچنین به سرمایه‌گذاران فرصت سرمایه گذاری در سهام شرکت ها و عضویت در آن ها را می‌دهد.
بازار سرمایه خود به دو دسته بازار اولیه و بازار سبز ثانویه تقسیم می شود:
معرفی بازار بورس و انواع آن در ایران و ویژگی‌های مهم هریک
بازار بورس سال‌ها است که در کشور تشکیل شده است و فعالان زیادی در ایران درگیر این بازار هستند. تا قبل از اعطای سهام عدالت به مردم، برآوردها حاکی از آن بود که چیزی در حدود پنج میلیون ایرانی در بازار بورس فعال بودند؛ اما اعطای سهام عدالت و به دنبال آزادسازی سهام در سال 1399 منجر به این شد که به یکباره جمع سهام‌داران بازار بورس ایران به عددی نزدیک 50 میلیون نفر برسد. این مسئله در کنار تمام نقاط مثبتی که به همراه دارد و موجب تعمیق بازار سرمایه در بطن جامعه ایرانی می‌شود، نقاط ضعفی را نیز به دنبال دارد. از جمله این نقاط ضعف ورود طیف گسترده‌ای از مردم به بازار است، در حالی که آشنایی مقدماتی با انواع بازار بورس در ایران ندارند.
این مسئله تا حدودی باعث ایجاد مشکلات در بازار می‌شود؛ بنابراین باید نسبت به افزایش آگاهی عمومی در خصوص انواع بازار بورس در ایران نیز تلاش کرد. در این مقاله سعی داریم تا نگاهی مختصر به روند شکل‌گیری بازار بورس در ایران داشته باشیم. پس از آن به معرفی انواع بازار بورس در ایران و همچنین بررسی ویژگی‌های هر کدام از آنها می‌پردازیم. در پایان این مقاله، تصویر نسبتاً کاملی از آنچه در بازار بورس ایران در جریان است، برای خوانند ترسیم می‌شود. در ادامه با ما همراه باشید.
بازار بورس چیست؟
داستان بازار بورس از زمانی شکل گرفت که تعدادی از بازرگانان و تجار با دو مشکل اساسی مواجه شدند:
1- مشکل تأمین مالی برای اجرای برنامه‌های اقتصادی در بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی به یک چالش جدی تبدیل شده بود و همه تجار و صاحبان کسب‌وکارها به دنبال راهی برای حل این چالش مهم بودند تا با جبران کمبود منابع برنامه‌های اقتصادی و توسعه کسب‌وکارها را به‌پیش ببرند.
2- در برهه‌ای از زمان بازرگانان با ضررهای هنگفتی مواجه می‌شدند که حتی گاهی اوقات منجر به ورشکستگی کامل آنها می‌شد. برای این منظور آنها به دنبال شرکایی بودند که بخشی از بار ضرر و سود کارهای خود را با آنها شریک شوند تا فشار روی دوش‌شان کمتر شود و بتوانند مشکلات را تحمل کنند.
این دو مسئله به مرور زمان باعث تشکیل شرکت‌های سهامی شد. زمانی که تعداد شرکت‌های سهامی رو به افزایش گذاشت، کشورها تصمیم گرفتند با ایجاد بازارهای یکپارچه سروسامانی به فعالیت شرکت‌های سهامی عام بدهند. از دل این تصمیم، بازار بورس بیرون آمد؛ بنابراین بازار بورس، مجموعه‌ای است که شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی از طریق آن با عرضه سهام شرکت خود، کار تأمین مالی را انجام می‌دهند و به این ترتیب برنامه‌های اقتصادی خود را به‌پیش می‌برند. در ادامه پس از بررسی تاریخچه تشکیل بورس در ایران، به معرفی انواع بازار بورس در ایران می‌پردازیم.
تاریخچه تشکیل بازار بورس در ایران
داستان شکل‌گیری بازار بورس در ایران به سال 1315 شمسی برمی‌گردد. زمانی که یک کارشناس مالی بلژیکی به‌منظور انجام مطالعات مربوط به تشکیل بازار بورس به ایران وارد شد. پایان کار این فرد مصادف شد به آغاز جنگ جهانی دوم و در نتیجه اوضاع سیاسی و اقتصادی ایران به طور کامل برهم خورد. در نتیجه پرونده تشکیل بورس ایران حدود 25 سال به تعویق افتاد. در سال 1341 مجدداً پرونده تشکیل بازار سهام در وزارت بازرگانی باز شد و با همکاری یک تیم بلژیکی اساسنامه تشکیل بورس ایران آماده شد. پس از آن در سال 1345 این اساسنامه به تصویب مجلس شورای ملی رسید و برای اجرا به وزارت بازرگانی و بانک مرکزی ابلاغ شد.
در نهایت با طی یک مسیر پرفراز و نشیب، سال 1347 نخستین بازار بورس ایران آغاز به کار کرد و انواع بازار ثانویه بورس از آن زمان به این طرف، بورس ایران روزهای خوب و بد بسیار زیادی را تجربه کرده است. صحبت بیشتر در خصوص تاریخ بازار بورس ایران نیاز به مجال دیگری دارد. در ادامه به معرفی انواع بازار بورس در ایران می‌پردازیم.
انواع بازار بورس در ایران
در حال حاضر چهار بازار بزرگ و معتبر بورس در ایران فعال است که سال‌ها از زمان آغاز فعالیت آنها می‌گذرد. این چهار بورس عبارتند از:
1- بورس اوراق بهادار
در ادامه قصد داریم تا ویژگی‌های انواع بازار بورس در ایران را مورد بررسی قرار دهیم.
بورس اوراق بهادار چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
آن بخش از بازار بورس که بیشتر مردم و سرمایه‌گذاران در آن فعالیت میکنند، همین بازار بورس اوراق بهادار است. در این بازار سهام شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی در کنار اوراق مشارکت خرید و فروش می‌شود. آن چیزی که اصطلاحاً در جامعه تحت عنوان بازار بورس شناخته می‌شود، در واقع همین بازار بورس اوراق بهادار است. در عین حال قدیمی‌ترین بازار در بین انواع بازار بورس در ایران نیز همین بورس اوراق بهادار است که در سال 1347 به طور رسمی آغاز به کار کرد.
چند سال قبل که زیرساخت‌های فعلی برای خرید و فروش آنلاین سهام و اوراق در بورس اوراق بهادار فراهم نشده بود، سهام‌داران و فعالان بازار معمولاً در یک مکان دور هم جمع می‌شدند و جریانات بازار را زیر نظر می‌گرفتند. خرید و فروش به‌صورت کاملاً سنتی و دستی صورت می‌گرفت و این مسئله شاید یکی از مهم‌ترین موانع توسعه بورس اوراق بهادار به شمار می‌رفت. سرانجام با ایجاد زیرساخت‌های مناسب امکان خرید و فروش سهام از طریق کارگزاری‌های آنلاین فراهم شد و به این ترتیب گام بزرگی به سمت فراگیر شدن بورس اوراق بهادار در کشور برداشته شد.
برای فعالیت در این بازار نیاز به دو چیز است:
1- داشتن کد معاملاتی بورس که با ثبت‌نام در سامانه سجام این کد قابل دریافت است.
2- ثبت‌نام در یک کارگزاری آنلاین بورس اوراق بهادار به‌منظور فعالیت در بازار به‌صورت آنلاین
البته بازار بورس اوراق بهادار به دو دسته بازار اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود که تفاوت این دو بازار در قوانین حاکم بر آنها است. معمولاً راهیابی شرکت‌های داوطلب برای فعالیت در بازار اولیه بورس اوراق بهادار نیازمند رعایت قوانین سخت‌گیرانه‌تری است. فعالیت بازار بورس اوراق بهادار نیز از روز شنبه تا چهارشنبه (به غیر از روزهای تعطیل رسمی) است.
معرفی فرابورس و نگاهی به کاربرد این بازار
در ادامه بحث از انواع بازار بورس در ایران، به فرابورس می‌رسیم. راهیابی شرکت‌ها به بورس اوراق بهادار نیازمند برخورداری از حداقل‌هایی از استاندارد شفافیت عملکرد و همچنین سودآوری است. اگر یک شرکت تمایل به عرضه سهام داشته باشد اما موفق به ارائه اسناد شفاف‌کننده کافی نباشد یا سودآوری آن به‌مراتب در مقایسه شرکت‌های فعال در بورس اوراق بهادار کمتر باشد، این شرکت باید در فرابورس به کار خود ادامه دهد. در فرابورس قوانین فعالیت شرکت‌ها نسبت به بورس اوراق بهادار راحت‌تر است.
بازار فرابورس در ایران بسیار جوان است و در سال 1388 فعالیت خود را آغاز کرده است. فرابورس به‌نوعی سکوی پرتاب شرکت‌هایی قلمداد می‌شود که می‌خواهند در بورس اوراق بهادار فعالیت کنند. این شرکت‌ها با ورود به فرابورس بخشی از مشکلات تأمین مالی خود را برطرف میکنند و در کنار آن تلاش میکنند تا با کسب استانداردهای مورد نیاز بورس اوراق بهادار به این بازار راه پیدا کنند.
دسته‌بندی بازار فرابورس
علاوه بر اینکه انواع بازار بورس در ایران به چهار دسته تقسیم می‌شود، هر کدام از این چهار دسته نیز زیرمجموعه‌هایی دارند که موجب می‌شود فعالیت آنها سروشکل بهتری پیدا کند. در همین راستا فرابورس سه زیرمجموعه دارد که عبارتند از:
1- بازار اول: بازار اول به بازاری گفته می‌شود که دامنه نوسان سهم‌ها در طول یک روز در آن 5 درصد است. به این معنی که سهام یک شرکت در طول هر روز می‌تواند 5 درصد افزایش یا کاهش قیمت را تجربه کند. البته این اعداد ممکن است در مقاطعی با تصمیم شورای عالی بورس دستخوش تغییر شود. همچنین در بازار اول فرابورس حجم مبنایی برای معاملات تعیین نمی‌شود. منظور از حجم مبنا هم آن است که برای آنکه قیمت پایانی یک سهم در عدد خاصی تثبیت شود، باید حجم معاملات در آن قیمت از یک حداقلی عبور کند. لازم به ذکر است که عمده شرکت‌های فعال در فرابورس در بازار اولی قرار می‌گیرند.
مطابق قانون برای فعالیت در بازار اول فرابورس باید حداقل سرمایه شرکت 1 میلیارد تومان، حداقل سهام شناور 10 درصد و حداقل تعداد سهام‌داران 200 نفر باشد و 2 سال از زمان بهره‌برداری از شرکت سپری شده باشد.
2- بازار دوم: این بازار مختص شرکت‌های سهامی عام است که به‌تازگی تأسیس شده‌اند و قصد تأمین مالی برای فعالیت‌های خود را دارند. همچنین شرکت‌های زیان‌ده فرابورس و شرکت‌های سهامی خاصی که به دنبال جذب سرمایه بیشتر برای تبدیل‌شدن به سهامی عام هستند نیز در این بازار قرار می‌گیرند. همان‌طور که مشاهده می‌کنید این بازار در مقایسه با بازار اول فرابورس از شرکت‌های ضعیف‌تری تشکیل شده است.
مطابق قانون برای فعالیت در بازار دوم فرابورس باید حداقل سرمایه شرکت نیم میلیارد تومان، حداقل سهام شناور 5 درصد و 1 سال از زمان بهره‌برداری از شرکت سپری شده باشد.
3- بازار پایه: این بازار که تعداد شرکت‌های کمی در آن فعالیت می‌کند، به رنگ زرد، نارنجی و قرمز تقسیم می‌شود و دامنه نوسان در هریک از آنها به ترتیب 3، 2 و 1 درصد است.
در حال حاضر روزها و ساعات کاری بازار فرابورس ایران نیز مشابه بازار بورس اوراق بهادار است.
با بورس کالا آشنا شوید
سومین بازار از انواع بازار بورس در ایران، بورس کالا نام دارد. این بازار محلی برای خرید و فروش سهام کالاهای مختلف است. این بازار یک ظرفیت بسیار مناسب برای تولیدکنندگانی است که قصد دارند، محصولات خود را به طور مستقیم در بازار به مصرف‌کنندگان بفروشند. کالاهای متنوعی در حال حاضر در بورس کالا عرضه می‌شود و این ظرفیت وجود دارد که با عرضه برخی کالاهای دیگر در این بازار، هم به شفافیت در نظام توزیع کالا در کشور اضافه شود و هم محصولات به دست مصرف‌کننده واقعی با قیمت بازار برسد.
در حال حاضر انواع کالاهای خام و فرآوری نشده‌ای مانند فلزات (به‌خصوص فولاد)، زعفران، گندم، برنج و … در بورس کالا عرضه می‌شود. قوانین و مقررات نظارتی در بازار بورس کالا تصویب شده است تا به این ترتیب از حقوق تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان صیانت شود و اجازه شکل‌گیری بازار سیاه در بورس کالا داده نشود. تجربه عرضه محصولات مختلف در بورس کالا، تجربه مثبت و درخشانی بوده است و شفافیت به‌عنوان مهم‌ترین دستاورد این بازار در توزیع کالاهای مهم و حساس به شمار می‌رود.
قراردادهای مختلفی در این بازار قابل انعقاد است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
1- قرارداد نقدی
در این قرارداد، خریدار تمام مبلغ قرارداد به همراه کارمزد کارگزاری را در به‌صورت نقد پرداخت می‌کند و فروشنده باید حداکثر ظرف سه روز کالای خریداری شده را به او تحویل دهد.
2- قرارداد سلف
در این قرارداد تمام هزینه خرید کالا توسط خریدار پرداخت می‌گردد و در مقابل فروشنده متعهد می‌شود در تاریخ معینی کالا را به خریدار تحویل دهد که بر مبنای توافق بین طرفین تعیین می‌شود.
3- قرارداد نسیه
در این قرارداد کالا به‌صورت فوری به خریدار تحویل داده می‌شود و در مقابل او متعهد می‌شود که در سررسید معینی مبلغ خرید کالا را به فروشنده تحویل دهد.
4- قرارداد آتی
در این قرارداد فروشنده متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمت مشخص بفروشد؛ در مقابل، طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود همان کالا با همان مشخصات را در سررسید معین بخرد. برای این که هر دو طرف به تعهدات خود عمل کنند، باید مبلغی را به‌عنوان وجه تضمین اولیه توسط هر دو مرجع قانونی پرداخت شود.
5- قرارداد سلف استاندارد
در این قرارداد مقدار معین از یک کالا مبتنی بر متن یک قرارداد در مهلت معینی باید به خریدار تحویل داده شود و تسویه حساب نیز مبتنی بر متن قرارداد صورت میگیرد.
6- قرارداد اختیار معامله
همان‌طور که از اسم این قرارداد مشخص است، در آن اختیار خرید یا فروش مقدار معینی از کالا به یک خریدار یا فروشنده اعطا می‌شود.
بورس انرژی چیست و چه کاربردی دارد؟
چهارمین نوع از انواع بازار بورس ایران، بورس انرژی نام دارد. بورس انرژی را میتوان زیرمجموعه‌ای از بورس کالا نام‌گذاری کرد که در واقع در آن حامل‌های انرژی (نفت، گاز، برق و …) و برخی اوراق مبتنی بر آنها خرید و فروش می‌شود. در بین انواع بازار بورس ایران، بورس انرژی جوان‌ترین بازار به شمار می‌رود که در سال 1391 کار خود را با هدف ایجاد شفافیت و همچنین نقدشوندگی بالا در عرضه حامل‌های انرژی آغاز کرد. فعالیت این بورس نقش مهمی در انحصار زدایی بازار انرژی ایران داشت و با توجه به منابع عظیم انرژی در ایران، نقش مهمی را در آیند بازارهای مالی کشور ایفا خواهد کرد.
انجام معاملات در بازار بورس انرژی شرایط خاص و ویژه‌ای دارد. برای مشتریان حقیقی محدودیت‌های زیادی در این بازار در نظر گرفته شده است و معمولاً فضای این بازار برای فعالان حقوقی و شرکت‌ها است.
کلام پایانی
در این مقاله با انواع بازار بورس در ایران آشنا شدیم. برای فعالیت در همه این بازارها باید ابتدا در سامانه سجام ثبت‌نام صورت بگیرد و انواع بازار ثانویه بورس پس از احراز هویت کد معاملاتی دریافت شود. سپس با ثبت‌نام در یک کارگزاری آنلاین، امکان فعالیت در بازار فراهم می‌شود. نکته مهم این است که فعالیت در انواع بازارهای بورس در ایران مختص طیف‌های خاصی از مردم است. همان‌طور که اشاره کردیم بخش اعظم فعالان بورس ایران در بورس اوراق بهادار و سپس فرابورس فعالیت میکنند.
آگاهی و شناخت کافی از بازارهای مالی شرط اول برای حضور در انواع بازار بورس در ایران به شمار می‌رود. ما در فینوتیپس در کنار شما هستیم تا قدم‌به‌قدم به سمت تبدیل‌شدن به یک معامله‌گر موفق حرکت کنیم. آموزش‌های فینوتیپس در کلاب‌هاوس را دنبال کنید تا از طریق گفتگو و تعامل با هم فعالیت در بازار بورس ایران را به‌خوبی یاد بگیریم. در کلاب‌هاوس به سوالات شما عزیزان نیز پاسخ می‌دهیم. فینوتیپس یک بستر نوآورانه برای آموزش فعالیت در بازارهای مالی است.
معرفی بازارهای مالی و انواع آن
بازارهای مالی به طور گسترده ای به هر بازاری که تجارت اوراق بهادار در آن انواع بازار ثانویه بورس رخ دهد، گفته می‌شود، از جمله بازار سهام، بازار اوراق قرضه، بازار فارکس و بازار مشتقات و غیره اشاره دارند. بازارهای مالی برای عملکرد روان اقتصاد سرمایه داری بسیار حیاتی است.
درک بازارهای مالی
بازارهای مالی با تخصیص منابع و ایجاد نقدینگی برای مشاغل و کارآفرینان نقشی اساسی در تسهیل عملکرد روان اقتصاد سرمایه داری دارند. بازارها تجارت و خرید منابع مالی خود را برای خریداران و فروشندگان آسان میکنند. بازارهای مالی محصولات اوراق بهادار را ایجاد میکنند که بازدهی را برای کسانی که بودجه مازاد دارند (سرمایه گذاران/وام دهندگان) فراهم می‌کند و این وجوه را در دسترس کسانی قرار می‌دهد که به پول اضافی نیاز دارند (وام گیرندگان).
بازار سهام فقط یک نوع بازار مالی است. بازارهای مالی با خرید و فروش انواع مختلفی از ادوات مالی از جمله سهام، اوراق قرضه، ارز و مشتقات حاصل می‌شوند. بازارهای مالی تا حد زیادی به شفافیت اطلاعاتی اعتماد میکنند تا مطمئن شوند که بازارها قیمت های کارآمد و منD8سبی را تعیین میکنند. قیمت های بازار اوراق بهادار به دلیل وجود نیروهای اقتصادی کلان مانند مالیات، نمی‌تواند نشان دهنده ارزش اصلی آنها باشد.
برخی از بازارهای مالی هستند با فعالیت کم و برخی دیگر مانند بورس اوراق بهادار نیویورک (NYSE) روزانه تریلیون دلار اوراق بهادار تجارت میکنند. بازار سهام یک بازار مالی است که سرمایه گذاران را قادر به خرید و فروش سهام شرکت های تجاری عمومی می‌کند. بازار سهام اصلی جایی است که در آن سهام جدید به نام عرضه اولیه (IPO) به فروش می‌رسد. هرگونه معامله پس از آن سهام در بازار ثانویه اتفاق می‌افتد، جایی که سرمایه گذاران اوراق بهاداری را که قبلاً مالک آنها بودند را خریداری میکنند و یا می‌فروشند.
مهم: قیمت اوراق بهادار مورد معامله در بازارهای مالی ممکن است لزوماً ارزش ذاتی واقعی آنها را نشان ندهد.
نکات کلیدی
- بازارهای مالی به طور گسترده ای به هر بازاری که تجارت اوراق بهادار در آن اتفاق می‌افتد اشاره دارند.
- انواع مختلفی از بازارهای مالی وجود دارد، از جمله بازارهای فارکس، پول، سهام و اوراق قرضه و غیره .
- بازارهای مالی با انواع و اقسام اوراق بهادار تجارت میکنند و برای عملکرد روان جامعه سرمایه داری بسیار مهم هستند.
انواع بازارهای مالی
بازارهای فرابورس
بازار فرابورس (OTC) یک بازار غیرمتمرکز است؛ به این معنی که مکان فیزیکی ندارد و تجارت به صورت الکترونیکی انجام می‌شود. و در آن شرکت کنندگان در بازار بدون واسطه مستقیماً اوراق بهادار را بین دو طرف معامله میکنند. یک بازار فرابورس، مبادله سهام قابل معامله عمومی را که در Nasdaq ،NYSE، یا بورس اوراق بهادار آمریکا فهرست نشده اند انجام می‌دهد. به طور کلی شرکت هایی که در بازارهای فرابورس تجارت میکنند از شرکت هایی که در بازارهای اصلی تجارت میکنند کوچک تر هستند، زیرا بازارهای فرابورس به مقررات کمتری نیاز دارند و هزینه استفاده آنها کمتر است.
بازارهای اوراق قرضه
اوراق قرضه اوراق بهاداری است که در آن سرمایه گذار برای مدت مشخصی با نرخ بهره از پیش تعیین شده، وام میگیرد. ممکن است شما اوراق قرضه را توافقی بین وام دهنده و وام گیرنده بدانید که شامل جزئیات وام و پرداخت های آن است. اوراق قرضه توسط شرکت های بزرگ و همچنین توسط شهرداری ها، ایالت ها و دولت های مستقل برای تأمین اعتبار پروژه ها و عملیات صادر می‌شود. به عنوان مثال، بازار اوراق بهادار اوراق بهاداری مانند سفته و اسکناس چاپ شده توسط خزانه داری ایالات متحده را به فروش می‌رساند. بازار اوراق قرضه را بازار بدهی، اعتبار یا درآمد ثابت نیز می‌نامند.
بازارهای پول
به طور معمول بازارهای پول، با کالاهایی با سررسید کوتاه مدت با نقدینگی زیاد (کمتر از یک سال) تجارت میکنند و با درجه بالایی از ایمنی و بازده نسبتاً کم بهره می‌گیرند. در سطح عمده فروشی، بازارهای پول معاملات زیادی را بین نهادها و بازرگانان انجام می‌دهند. در سطح خرده فروشی، آنها شامل صندوق های سرمایه گذاری دوجانبه بازار پول هستند که توسط سرمایه گذاران منفرد خریداری شده و حساب های بازار پول که توسط مشتریان بانک افتتاح شده است. افراد همچنین ممکن است با خرید گواهی سپرده کوتاه مدت (سی دی)، سفته های شهرداری یا اسناد خزانه داری ایالات متحده و سایر مثال ها در بازارهای پول سرمایه گذاری کنند.
بازار مشتقات
مشتق قراردادی است بین دو یا چند طرف که ارزش آنها بر اساس دارایی مالی توافق شده (مانند اوراق بهادار) یا مجموعه دارایی ها (مانند یک شاخص) مشخص می‌شود. مشتقات، اوراق بهادار ثانویه ای هستند که ارزش آنها صرفاً از ارزش اوراق بهادار اصلی که با آنها مرتبط هستند، حاصل می‌شود. به خودی خود مشتق بی ارزش است. بازار مشتقات بجای معامله مستقیم سهام، در معاملات آتی و اختیارات و سایر محصولات مالی پیشرفته معامله میکنند که ارزش خود را از ادوات اساسی مانند اوراق قرضه، کالاها، ارزها، نرخ بهره، شاخص های بازار و سهام می‌گیرند.
بازار فارکس
بازار فارکس (ارزی) بازاری است که در آن شرکت کنندگان می‌توانند ارزهای خود را خریداری، فروش و مبادله کنند و همچنین در معاملات پر خطر نیز شرکت کنند. به همین ترتیب، بازار فارکس بیشترین نقدینگی را در بازار جهان دارد، زیرا پول نقد بیشترین نقدینگی را در سرمایه دارد. بازار ارزی بیش از ۵ تریلیون دلار معامله در روز انجام می‌دهد که بیش از مجموع بازارهای آتی و سهام است. مانند بازارهای فرابورس، بازار انواع بازار ثانویه بورس فارکس نیز غیرمتمرکز است و از یک شبکه جهانی رایانه و واسطه از سراسر جهان تشکیل شده است. بازار فارکس از بانک ها، شرکت های تجاری، بانک های مرکزی، شرکت های مدیریت سرمایه گذاری، صندوق های تامینی و کارگزاران و سرمایه گذاران خرده فروشی فارکس تشکیل شده است.
انواع اوراق بهادار 2
اوراق قرضه یا اوراق بدهی ورقه‌ای است که قابلیت معامله شدن دارد و دارندگان این اوراق در فواصل زمانی از پیش تعیین شده مبلغی سود دریافت میکنند و در سررسید مشخص کل آن به خریدار اوراق پرداخت می‌شود. این اوراق دارای انواع گوناگون بوده که بر اساس عوامل مختلفی همچون سررسید، نرخ بهره، ماهیت وام گیرنده، میزان انتشار، نوع وثیقه، شدت قابلیت تبدیل و تسعیر (نوسانات)، نوع وابستگی وام گیرنده یا بدهی، هدف انتشار و نوع پولی که اوراق با آن انتشار می‌یابد، تقسیم‌بندی می‌شوند.
اوراق مشارکت
اوراق بهادار با نام یا بی نامی هستند که به قیمت اسمی مشخص برای مدت زمانی معین توسط دولت، شهرداری، شرکت‌های دولتی و خصوصی و برای تامین اعتبار طرح‌های عمرانی در کشور منتشر می‌شوند. این اوراق سودی تضمین شده دارند که در نتیجه جزو اوراق کم ریسک دسته‌بندی می‌شوند. با توجه به رابطه مستقیم ریسک و بازده، به همان نسبت که ریسک این اوراق کمتر از سهام عادی است بازده آنها نیز به مراتب کمتر است.سود این اوراق تضمین شده و معاف از مالیات بوده و اغلب دارای پرداخت‌های یکماهه یا سه ماهه هستند.
صکوک
اصطلاح صکوک برگرفته از واژه عربی صک به معنای چک، نوشته بدهکار، سفته و قبض بدهی است و به طور معمول به عنوان اوراق قرضه اسلامی تعریف می‌شود. ابزارهای مالی اسلامی یا همان صکوک، اوراق بهادار با ارزش مال یکسان و قابل معامله در بازارهای مالی هستندکه بر پایه یکی از قراردادهای مورد تایید اسلامی طراحی شده‌اند و دارندگان اوراق به صورت مشاع مالک یک یا مجموعه‌ای از دارایی‌ها و منافع حاصل از آنها هتند.صکوک ابزار نوینی است که در کشورهای اسلامی به جای اوراق قرضه به کار گرفته می‌شود.این اوراق مبتنی بر دارایی با درآمد ثابت یا متغیر قابل معامله در بازار ثانویه و بر اساس اصول شریعت است.
اوراق قرض‌الحسنه
اوراق بهاداری است که بر اساس قرارداد قرض بدون بهره منتشر می‌شود و به موجب آن قرارداد، ناشر اوراق به میزان ارزش اسمی آنها به دارندگان اوراق بدهکار است و باید در سررسید به آنان بپردازد.
اوراق مرابحه
قرارداد فروشی است که به موجب آن فروشنده قیمت تمام شده کالا، اعم از قیمت خرید و هزینه‌های حمل و نگهداری و سایر هزینه‌های مربوطه را به اطلاع مشتری می‌رساند. سپس با افزودن مبلغ یا درصدی به عنوان سود به وی می‌فروشد.این اوراق بازدهی ثابت دارند و قابل فروش در بازار ثانوی هستند.
اوراق منفعت
ورق منفعت سند مالی بهاداری است که بیانگر مالکیت دارنده آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی با دوام است که در ازای پرداخت مبلغ معینی به وی منتقل شده است.
اوراق مشارکت
سندی است گویای مالکیت دارنده آن، نسبت به بخشی از یک دارایی حقیقی که متعلق به دولت، شرکت‌های تعاونی یا خصوصی است و تا سررسید اوراق، هرنوع تغییر قیمت دارایی متوجه صاحب اوراق مشارکت است.
اوراق مضاربه
اوراق بهاداری است که بر اساس قرارداد مضاربه طراحی شده است.ناشر اوراق مضاربه با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان اوراق را جمع‌آوری می‌کند، در فعالیت اقتصادی سودآور(بازرگانی) به کار میگیرد و در پایان هر دوره مالی سود حاصله را بر اساس نسبت‌هایی که روی اوراق نوشته شده بین خود و صاحبان اوراق تقسیم می‌کند. دارنده اوراق نقش مالک و ناشر اوراق نقش عامل قرارداد مضاربه را دارند.
اوراق مزارعه
اوراق بهاداری است که بر اساس قرارداد مزارعه طراحی شده است.ناشر اوراق مزارعه با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان اوراق را جمع‌آری کرده با آن وجوه اراضی قابل زراعت را خریداری می‌کند، سپس اراضی را به قرارداد مزارعه از طرف دارندگان اوراق به کشاورزان واگذار می‌کند تا روی آن اراضی زراعت کنند و در پایان سال زراعی محصول را با هم تقسیم کنند.
اوراق مساقات
اوراق مساقاتی است که بر اساس قرارداد مساقات طراحی شده است .ناشر اوراق مساقات با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان اوراق را جمع‌آوری کرده با آن وجوه، باغات قابل بهره‌برداری را خریداری، سپس به وکالت از طرف دارندگان اوراق به مقدار قرارداد مساقات بین باغبانان واگذار می‌کند تا به آنها رسیدگی کنند و در پایان محصول بدست آمده را با هم تقسیم کنند.
اوراق استصناع
یکی از ابزارهای مالی که در برخی از کشورهای اسلامی از مرحله فکر گذشته و چند سالی است به مرحله اجرا رسیده است.اوراق بهاداری است که بر اساس قرارداد استصناع (سفارش ساخت) طراحی شده است.
دیدگاه شما