تبدیل یا تغییر واحد پولی

در زمان ما یک تومان، ده قران قیمت داشت ولی اندازه قیراط و عیار سیم قران در عصر فتحعلی‌شاه با ناصرالدین‌شاه تفاوت پیدا کرد و ریال‌ها بر حسب وزن فلزی خود اختلاف قیمت در بازار داشتند، آنگاه قران را به هزار دینار تقسیم می‌کردند و جمعاً یک تومان به تقلید از عصر ایلخانیان به ۱۰ هزار دینار قسمت می‌شد، ولی هر دیناری در حقیقت به کمتر از یک بیست هزارم دینار طلای قدیم می‌ارزید و درهم به طور کلی از مقیاس واحد پول خارج شد و جای خود را اسما در مقیاس وزن از صددرم و پنجاه درم و ده درم و دو درم و نیم حفظ کرده بود.

تبدیل ریال به تومان در اکسل — از صفر تا صد

یک کاربرگ را در نظر بگیرید که مربوط به داده‌های مالی یک شرکت است. معمولا اطلاعاتی مالی برحسب واحد پولی آن کشور تعیین می‌شود. هر چند واحد پولی کشورمان، ایران، ریال تعیین شده، ولی اغلب در کار محاسبه و اعلام اطلاعاتی مالی، از واحد تومان استفاده می‌کنیم. شاید تبدیل عددی برحسب ریال به تومان براساس عملیات ذهنی، ساده به نظر می‌رسد، ولی حالتی را در نظر بگیرید که باید این کار را برای سلول‌های زیادی از کاربرگ انجام دهیم. در این متن از مجله فرادرس می‌خواهیم به این موضوع بپردازیم که نحوه تبدیل ریال به تومان در اکسل چگونه صورت گیرد تا با کمترین خطا و بیشترین سرعت، مقادیر عددی را به شکل تومان مشاهده کنیم.

برای یادآوری نحوه کار با اکسل و فرمول نویسی در آن، مطالب فرمول نویسی در اکسل — به زبان ساده را مطالعه کنید. از طرفی خواندن نوشتار توابع جدید اکسل ۲۰۱۹ — راهنمای کاربردی و قالب بندی شرطی (Conditional Formatting) با اکسل نیز خالی از لطف نیست.

تبدیل ریال به تومان در اکسل

در واحد مالی و ارزی کشورمان، هر تومان برابر با ۱۰ ریال است. بنابراین به سادگی می‌توان فهمید که برای تبدیل کردن یک عدد برحسب ریال به تومان، کافی است آن را بر ۱۰ تقسیم کرده یا یک صفر از آن برداریم. مقدار حاصل براساس واحد تومان قابل بیان است. برای روش شدن موضوع مقایسه‌های زیر را در نظر بگیرید.

جدول ۱: تبدیل اعداد برحسب ریال به تومان

عدد بر حسب ریال	عدد برحسب تومان
1000	100
1250	125
1254	125.4
158200	15820

نکته: همانطور که مشاهده می‌کنید، تبدیل بعضی از اعداد برحسب ریال، ممکن است باعث شود که مقدار برحسب تومان، به صورت اعشاری ظاهر شود. برای مثال رقم سطر ماقبل آخر جدول بالا برحسب تومان را باید به صورت «یکصد و بیست و پنج تومان و چهار ریال» در نظر گرفت. همچنین رقم سطر آخر جدول به صورت «پانزده هزار و هشتصد و بیست تومان» خوانده می‌شود.

با توجه به رابطه‌ای که بین ریال و تومان بیان شد، می‌توان از تمامی ارقام موجود در کاربرگ اکسل، یک صفر را کم کرد تا واحد از ریال، به تومان تبدیل شود. این کار را در بخش بعدی انجام خواهیم دارد.

البته به یاد داشته باشید که نمایش واحد ارزی برای سلول‌های کاربرگ، میسر بوده و می‌توان از واحد ریال یا تومان برای نمایش عددها استفاده کرد. به تصویر ۱ دقت کنید. فرض کنید قرار است سلول A1 که محتوای عددی دارد با واحد ریال نشان داده شود. کافی است از پنجره Format Cells، گزینه Currency را انتخاب کرده و از لیست Symbol، عبارت «ریال» را انتخاب کنید.

تصویر ۱: قالب‌بندی سلول برای نمایش واحد ارزی ریال در سلول‌های عددی

از آنجایی که در قالب‌بندی اکسل، واحد «تومان» در نظر گرفته نشده، باید از قالب‌بندی «سفارشی» (Custom) برای نمایش تومان در کنار اعداد استفاده کنید. مراحل انجام این کار به صورت زیر است. در تصویر ۲، پنجره قالب‌بندی سفارشی را مشاهده می‌کنید.

1. سلول یا سلول‌هایی که محتوای عددی دارد را انتخاب کنید.
2. پنجره Format Cells را با استفاده از کلید ترکیبی Ct rl+1 نمایش دهید.
3. از برگه Number در بخش Category گزینه Custom را فعل نمایید.
4. در کادر Type از بخش سمت راست، عبارتی به صورت زیر را وارد کنید.

به این ترتیب در کنار مقادیر عددی سلول‌های انتخابی، عبارت «تومان» نیز درج می‌شود. یادآوری می‌کنیم که علامت‌ # نشانگر ارقام اختیاری و 0 نیز ارقام اجباری را در نمایش اعداد نشان می‌دهند. به این ترتیب حتما عدد با یک رقم نشان داده شده و به کمک علامت «,» به صورت تفکیک هزارگان نمایش داده می‌شود. از طرفی، هر عبارتی که داخل علامت “” قرار گیرد، به عنوان برچسب در کنار مقادیر عددی ظاهر خواهد شد. در مطلب دیگری از مجله فرادرس، کدهای قالب سفارشی در اکسل را معرفی خواهیم کرد.

اگر می‌خواهید نمایش اعداد نیز به صورت فارسی درآیند، از کد زیر استفاده کنید. واضح است که عبارت fa-IR‌ برای نمایش اعداد به صورت فارسی به کار رفته است.

_-[$تومان-fa-IR] * #,##0_-;_-[$تومان-fa-IR] * #,##0-;_-[$تومان-fa-IR] * “-“_-;[email protected]_-

تصویر ۲: نمایش واحد تومان در کنار اعداد با کدهای قالب‌بندی

نکته: از این ترفند برای نمایش واحدهای دیگر مانند «کیلوگرم»، «متر» و … نیز می‌توان استفاده کرد.

در اینجا لازم است یادآوری کنیم، به منظور آشنایی بیشتر با نحوه نمایش فارسی اعداد به متن فارسی کردن اعداد در اکسل — به زبان ساده مراجعه کنید. به یاد داشته باشید که همیشه می‌توانید با استفاده از کلید Delete قالب‌هایی را که به آن احتیاجی ندارید، پس از انتخاب، حذف کنید.

جستجو و جایگزینی صفر برای تبدیل ریال به تومان در اکسل

همانطور که می‌دانید، تبدیل ریال به تومان براساس از بین بردن اولین رقم عدد از سمت راست میسر می‌شود. به این ترتیب هر عدد برحسب ریال به صورت تومان قابل خواندن است. یک راه حل ساده و البته زمان‌گیر برای تبدیل ریال به تومان در اکسل می‌تواند جستجو و جایگزینی رقم آخر برای هر مقدار عددی باشد. به این ترتیب تمامی اعدادی که برحسب ریال بودند، یک رقم از سمت راست از دست داده و به تومان تبدیل شده‌اند. کافی است با ترفندی که در بالا اشاره کردیم، قالب نمایش آن‌ها را هم به «تومان» تغییر داده تا کاربرگی برحسب مقادیر تومان داشته باشیم.

اگر می‌خواهید با جنبه محاسباتی و توابع ریاضی اکسل آشنا شوید، به شما پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش اکسل (Excel) فرادرس که به این گونه محاسبات پرداخته را مشاهده کنید. لینک دسترسی به آموزش فرادرس در ادامه آورده شده است.

• برای دسترسی به آموزش اکسل (Excel) – محاسبات ریاضی و ماتریسی + اینجا کلیک کنید.

ولی متاسفانه زمانی زیادی صرف انجام این کار خواهد شد، بخصوص اگر با کاربرگی پر از اعداد و ارقام برحسب ریال سروکار داشته باشیم. بنابراین باید به دنبال راه حل بهتر و ساده‌تری باشیم. شاید بهتر باشد همه اعداد موجود در کاربرگ را بر ۱۰ تقسیم کنیم تا به ریال تبدیل شوند. برای انجام این کار، مراحل زیر را طی کنید. البته توجه داشته باشید که در این راه‌کار، بدون انجام هیچ محاسبه‌ای یا فرمولی، عمل تقسیم بر ۱۰ تبدیل یا تغییر واحد پولی را انجام می‌دهیم.

• یک سلول خالی از کاربرگ را انتخاب کرده و مقدار ۱۰ را در آن وارد کنید.
• این سلول را انتخاب کرده و با دستور کپی (Copy) یا کلید میانبُر Ctrl+C محتویات آن را به حافظه موقت (Clipboard) ببرید.
• همه سول‌هایی که می‌خواهید یک رقم از سمت راست آن‌ها، بکاهید را انتخاب کنید.
• از برگه Home و بخش Clipboard، گزینه Paste را باز کرده و دستور Paste Special را اجرا کنید. کلید میانبُر برای این کار نیز Ctrl+Alt+V است.
• از پنجره Paste Special که در تصویر ۳ دیده می‌شود، گزینه Divide‌ را از بخش Operation انتخاب کرده و دکمه OK را بزنید.

تصویر ۳: پنجره Paste Special و عملگر تقسیم Divide

همه سلول‌های عددی (بدون فرمول‌نویسی) بر ۱۰ تقسیم شده و مقادیری که برحسب ریال بودند به تومان تغییر کردند. حال کافی است که قالب‌بندی برای نمایش این ارقام را به تومان تغییر دهید.

نکته: واضح است که برای تبدیل همه ارقام از تومان به ریال، باید گزینه Multiply‌ را از پنجره Paste Special انتخاب کنید.

در قسمت بعدی به تبدیل یا تغییر واحد پولی کمک فرمول نویسی برای یک ناحیه از مقادیر عددی (مثلا گردش مالی شرکت) اعداد را به تومان تبدیل می‌کنیم.

تبدیل ریال به تومان در اکسل به کمک فرمول محاسباتی

در این بخش محاسبات صورت گرفته به یک ستون یا یک سطر و یا ناحیه‌ای از کاربرگ محدود می‌شود. اینجا برای تبدیل ریال به تومان در اکسل فرض بر این است تبدیل یا تغییر واحد پولی که مقادیر عددی برحسب ریال در یک ستون (سطر) از کاربرگ اکسل قرار دارند و می‌خواهیم آن‌ها را در ستونی دیگر به تومان تبدیل کنیم. به این ترتیب شیوه نوشتن فرمول تبدیل ریال به تومان در اکسل را یادآور می‌شویم.

به تصویر ۴ توجه کنید. در سمت چپ، ارقامی مربوط به دریافت و پرداخت و همچنین مانده به صورت یک جدول (شامل سطر و ستون) ثبت و محاسبه شده است. مدیریت شرکت می‌خواهد همه این ارقام را برحسب تومان مشاهده کند. از آنجایی که همه این مقادیر برحسب ریال هستند، لازم است که همه ارقام را بر ۱۰ تقسیم کرده و برحسب واحد تومان نمایش دهیم. برای انجام این کار، مراحل زیر را طی می‌کنیم.

1. در یک سلول خالی (مثلا سلول D1) ، مقدار ۱۰ را وارد می‌کنیم.
2. عناوین (سطر اول) جدول را در سلول‌های E1 تا G1 کپی می‌کنیم تا جدولی درست به مانند جدول اصلی بسازیم.
3. فرمول زیر را برای سلول E2 نوشته و برای همه سلول‌های E2 تا G8 کپی می‌کنیم. به آدرس مطلق که در فرمول برای سلول D1 به همراه علامت $ ثبت شده دقت کنید.

تصویر ۴: فرمول تبدیل ریال به تومان در اکسل برای مقادیر عددی

نکته: برای نمایش واحد «تومان» در کنار هر یک از اعداد، از قالب‌بندی (به شکلی که در ابتدای متن گفته شد) استفاده کرده‌ایم.

به یاد دارید که علامت $ در هر بخش از آدرس سلول، باعث ثابت ماندن آن هنگام تبدیل یا تغییر واحد پولی کپی کردن فرمول می‌شود. اگر دو علامت دلار (یکی در ابتدای ستون و یکی در ابتدای ردیف) در آدرس سلول به کار رود، مرجع آدرس را مطلق می‌نامند. البته گونه‌های دیگری نیز از ترکیب علامت $ در آدرس مرجع وجود دارد که به آن آدرس ترکیبی گفته می‌شود. اگر هم از هیچ علامت $‌ استفاده نشود، آدرس مرجع به صورت نسبی خواهد بود.

به این موضوع نیز توجه داشته باشید که هنگام تقسیم کردن در اکسل، ممکن است براساس تنظیمات قالب یا فرمتی که به کار برده‌اید، عمل «گرد کردن» (Round) اعداد نیز اتفاق بیافتد. با اقداماتی که گفته شد، تبدیل واحد ریال به تومان در اکسل امکان پذیر می‌شود.

نکته: به یاد داشته باشید که گرد کردن عدد در اکسل با استفاده از قالب‌بندی، تاثیری در محاسبات ندارد.

تبدیل ریال به تومان در اکسل بر اساس تومان بازاری

گاهی اوقات ارقام و اعداد برای واحد پولی را برحسب ۱۰۰۰ تومان (10000 ریال) گرد کرده و به شکل ۱ تومان (بازاری‌) می‌نویسیم. برای مثال، ۱۵۰۰۰ تومان را ۱۵ تومان نوشته یا می‌خوانیم. ولی منظورمان همان پانزده هزار تومان است. مشخص است که برای اجرای این کار در اکسل، باید هر مقدار برحسب تومان را بر ۱۰۰۰ تقسیم کرده و نتیجه را نمایش دهیم. این کار را به کمک روش گفته شده در قسمت قبل، می‌توان انجام داد، کافی است به جای مقدار ۱۰ در سلول D1 ، مقدار ۱۰۰۰۰ را وارد کنیم. ولی، اکسل راه‌کار ساده‌تری نیز تبدیل یا تغییر واحد پولی برایمان تدارک دیده است.

در اغلب »قالب‌بندی‌های سفارشی» (Custom Format) در اکسل، استفاده از علامت «,» در کنار کد اعداد باعث می‌شود که ارقام، سه رقم، سه رقم جدا شوند. اغلب این علامت را «جداکننده هزارگان» ($$\text< 1000 separator>$$) نیز می‌نامند. برای مثال کد قالب‌بندی زیر برای جداسازی ارقام (سه رقم سه رقم) به کار می‌رود.

ولی اگر علامت «,» را در انتهای کد قالب‌بندی قرار دهیم، هر عدد به طور خودکار بر ۱۰۰۰ تقسیم شده و نتیجه آن ظاهر می‌شود. این بار از کد زیر برای نمایش اعداد مربوط به تصویر ۴ استفاده می‌کنیم. توجه داشته باشید که این کد را باید در پنجره Format Cells و با انتخاب گزینه Custom در کادر Type‌، وارد کنید.

نتیجه اجرای قالب‌بندی را در تصویر ۵ مشاهده می‌کنید. توجه دارید که این شیوه نمایش اعداد، باعث گرد شدن اعداد ظاهر شده نیز می‌شود.

تصویر ۵: نقش جداکننده هزارگان برای نمایش تومان بازاری

برای مثال ۳۹۶۰۰ به صورت گرد شده و به شکل ۴۰ (تومان بازاری) قابل مشاهده است. البته می‌تواند باز هم برای نمایش اعداد به صورتی که عبارت «تومان» یا «هزار تومان» در کنار آن ظاهر شود، از روش‌ گفته در قسمت قبل، کمک بگیرید.

معرفی فیلم آموزش اکسل (Excel) – محاسبات ریاضی و ماتریسی

فرمول و توابع متنوع اکسل (Excel) باعث شده که کاربرانی که به انجام محاسبات علاقمند هستند، از جمله کاربران اصلی اکسل محسوب شوند. این صفحه گسترده محبوب با بهره مندی از توابع مختلف به خصوص توابع ریاضی و ماتریسی، جنبه محاسباتی اکسل را بسیار پر رنگ نموده است. عملیاتی مانند ضرب ماتریس‌ها، محاسبه دترمینان ماتریس و همچنین ضرب برداری از مواردی است که عملیات آن، توسط اکسل به راحتی امکان‌پذیر است. همچنین اجرای توابع مثلثاتی در اکسل به سادگی صورت می‌گیرد.

در یکی از آموزش‌های گروه اکسل فرادرس با نام آموزش اکسل (Excel) – محاسبات ریاضی و ماتریسی، انجام عملیاتی نظیر، محاسبات روی اعداد مختلط، محاسبه توابع مثلثاتی، توابع نمایی و لگاریتمی و … مورد توجه قرار گرفته و آموزش داده شده است. ضرب و جمع ماتریس‌ها و همچنین محاسبه معکوس ماتریس و حل دستگاه معادلات نیز از مواردی است که در این آموزش بررسی شده‌اند. در بعضی از مواقع نیز با استفاده از کدهای VBA، توابعی دلخواه ساخته شده و به کاربر معرفی می‌گردد.

این آموزش شامل ۱ ساعت و ۴۲ دقیقه محتوای ویدیویی است که در دو درس تنظیم شده است. درس اول به توابع ریاضی و درسم دوم به توابع و محاسبات ماتریسی و برداری اختصاص دارد. این آموزش به مهندسین صنایع و کامپیوتر و همچنین دانشجویان ریاضی و آمار پیشنهاد می‌شود. کافی است با ریاضیات عمومی ۱ و ۲ را در حد ابتدایی آشنا بوده تا بتوانید بیشترین بهره را از این آموزش ببرید.

• برای دیدن فیلم آموزش اکسل (Excel) – محاسبات ریاضی و ماتریسی + اینجا کلیک کنید.

جمع‌بندی تبدیل ریال به تومان در اکسل

در این متن روش‌های مختلف تبدیل ریال به تومان در اکسل را اجرا کردیم. یکی از این روش‌ها فرمول تبدیل ریال به تومان در اکسل بود و در دیگری بدون محاسبه، فرمت ریال را به تومان تبدیل کردیم. البته قالب‌بندی برای نمایش ریال یا تومان در کنار اعداد نیز بازگو شد. ولی به یاد داشته باشید که هرگز از نوشتن متن (مثلا تومان یا ریال) در کنار اعداد استفاده نکنید. با این کار ماهیت عددی سلول از بین رفته و محتویات به متن تبدیل می‌شوند. به این ترتیب دیگر قادر به اجرای محاسبات ریاضی روی چنین سلول‌هایی نخواهید بود. در انتها متن هم از یک قالب‌بندی دیگر برای تبدیل اعداد برحسب هزارگان بهره بردیم. بنابراین در زمان‌هایی که سلول‌های عددی کاربرگ برحسب تومان بودند و لازم بود که آن‌ها را به هزار تومان (تومان بازاری) تبدیل کنیم، کافی است که از قالب یاد شده استفاده کرده و این کار به سادگی انجام دهیم.

اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌ها و مطالب زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:

تابع DOLLAR اکسل-واحد پولی ریال کنار اعداد

شاید در ابتدا تصور کنید تابع DOLLAR در اکسل برای قرار گرفتن علامت $ (واحد پولی) در کنار اعداد به کار می رود.ولی باید بگوییم در ابتدا اگر تنظیمات زبان شما بر روی زبان انگلیسی باشد، در کنار اعداد علامت $ را خواهید دید.این تابع برای بسیاری از حسابداران و یا افرادی که با موضوعات مالی و یا کسانی که با واحد پولی ریال سرو کار دارند بسیار کاربردی می باشد.

ساختار تابع DOLLAR:

=DOLLAR(رقم اعشار[اختیاری], عدد)

در این قسمت عدد خود را وارد می کنیم.مانند عدد12

در این قسمت تعداد ارقام اعشار را مشخص می کنیم.اگر عددی وارد نکنیم،اکسل به طور پیش فرض دو رقم اعشار در نظر می گیرد.این به این دلیل می باشد که بسیاری از واحد های پولی دارای دو بخش می باشند مانند 12 دلار و 15 سنت.ولی در ایران واحد کوچکتر از ریال نداریم.پس برای ما ایرانی ها این قسمت را برابر با 0 قرار می دهیم.

همان طور که مشاهده می کنید علامت دلار در کنار عدد 12 قرار گرفته است.اما ما قصد داریم علامت ریال در کنار عدد 12 قرار بگیرد.برای این کار باید تنظیمات ویندوز خود را مانند آموزش زیر برای زبان فارسی تنظیم کنیم.

تنظیمات ما بر مبنای ویندوز 10 می باشد ولی این مسیر تقریبا برای ویندوز های7 و 8 و8.1 یکسان می باشد.

1)ابتدا به مسیر زیر رفته و بر روی Change Date Time or Number Format کلیک کنید:

Control Panel\Clock, Language, and Region

2)در تبدیل یا تغییر واحد پولی پنجره باز شده در زبانه Format بر روی Format کلیک کرده و Persian را انتخاب می کنیم:

3) در این مرحله بر روی سربرگ Location کلیک کرده و Iran را انتخاب می کنیم:

4)در این مرحله بر روی سربرگ Administrative کلیک و سپس بر روی Change system Locale کلیک کنید و Persian را انتخاب می کنیم:

1-5) بر روی OK کلیک کرده و سیستم را Restart می کنیم.بعد از راه اندازی مجدد می توانید تاریخ شمسی را در ویندوز (پایین گوشه سمت راست) خود مشاهده نمایید:

اکنون اگر در اکسل فرمول زیر را تایپ کنید، علامت دلار به ریال تبدیل شده است.

تا اینجا توانستیم واحد پولی دلار را به ریال تبدیل کنیم.اگر بخواهید دلار را به واحد پولی دیگر تبدیل کنید همین آموزش را برای زبان مورد نظر خود به کار بگیرید.اما این تابع چه ویژگی هایی دارد و چرا به جای این تابع از currency در Format Cell استفاده نکنیم؟

تابع DOLLAR اعداد را به فرمت متنی(text) به همراه علامت واحد پولی(ریال، دلار و…) آن تبدیل می کند.یعنی خروجی این تابع متن(text) می باشد.پس همان طور که متوجه شدید شما با خروجی این تابع نمی توانید مانند یک عدد رفتار کنید و عملیاتی روی آن انجام دهیم.

اما currency در Format Cell در کنار اعداد، واحد پولی قرار می دهد ولی محتوای سلول همچنان مانند یک عدد رفتار کرده و شما می توانید عملیات های مختلف بر روی آن ها اعمال کنید.

اینکه از کدامیک می خواهید استفاده کنید به نیاز شما بستگی دارد ولی اگر از DOLLAR استفاده کنید،اکسل می تواند آن را به عدد(number) تبدیل کند.از این خاصیت تابع DOLLAR در تهیه برنامه به کمک اکسل استفاده بسیار زیادی می شود.

تغییر واحد پول ایران از ریال به تومان چه فایده ای دارد؟

کلیات لایحه تبدیل واحد پول ملی ایران از ریال به تومان، با رای اکثریت نمایندگان مجلس شورای اسلامی در ۱۵ اردیبهشت ۹۹ مواجه شد. پس از مدت ها بررسی تبدیل واحد پولی ملی ایران از ریال به تومان، طرح بانک مرکزی ایران، به تصویب هیات وزیران رسید و جزییات لایحه تبدیل ریال به تومان، توسط اعضاء کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید تا امروز، صحن علنی مجلس، به کلیات این لایحه، رای مثبت بدهند.

تعداد کم مخالفان این لایحه در رای گیری امروز صحن علنی مجلس شورای اسلامی نشان می دهد که احتمالا جزییات این لایحه نیز با رای بالایی مورد تایید اکثریت نمایندگان مجلس در روزهای پایانی پارلمان دهم قرار بگیرد. رئیس کل بانک مرکزی در صحن علنی امروز مجلس اعلام کرد که بانک مرکزی تلاش خواهد کرد که ظرف حداکثر ۳ سال، ساز و کار اجرایی تبدیل ریال به تومان را در دستور کار داشته و تغییر دولت ها، لطمه ای به عملیاتی شدن طرح نزند.

طبق تصویب نمایندگان مجلس، واحد پول ایران از زمان اجرایی شدن قانون، از ریال به تومان تغییر می کند. هر تومان برای ۱۰ هزار ریال خواهد بود. این لایحه، ۱ ماده و ۵ تبصره داشت که طبق آن، واحد پول جدید باید در مبادلات کشور در دستور کار باشد. واحد پول ایران، تومان خواهد بود که معادل ده هزار ریال جاری است. هر تومان معادل یک صد پارسه است. مثل یک دلار آمریکا که معادل یک صد سنت است.

تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان، تاثیری در روند فزاینده تورم در ایران امروز ندارد. وضعیت اقتصادی مردم را بهبود نمی بخشد و باعث رشد صادرات یا تسریع یا کاهش واردات کالا نخواهد شد. تاثیری در دریافتی حقوق کارکنان دولت، کارگران و فعالان اقتصادی نخواهد داشت چرا که فقط حجم پول و حجم اسکناس را در مبادلات کاهش می دهد و روی ارزش پول ملی که در یک دهه اخیر، بسیار افت کرده، تاثیر مثبت و قابل توجهی ندارد.

لذا در کوتاه مدت شاید به دلیل عدم آگاهی مردم، شاهد تاثیر روانی تبدیل واحد ریال به تومان باشیم،‌ اما در بلند مدت، تبدیل ریال به تومان ،تاثیر ژرف و شگرفی در بهبود اوضاع اقتصادی ، نخواهد داشت.

اما تبدیل ریال به تومان پس از تصویب آیین نامه اجرایی در مدت ۳ ماه و گذشت مرحله گذار در عرض ۳ سال، فوایدی برای کشور به ارمغان می آورد که به صورت کلی به شرح زیر است:

اقتصاد ایران را با یک جراحی همراه می کند. حذف ۴ صفر از پول ملی، حجم تبادلات اسکناس را کاهش می دهد. سالانه ده ها میلیارد تومان ثروت ملی ایرانیان، بابت چاپ اسکناس و جایگزینی اسکناس ۱۰ هزار ریالی، ۲۰ هزار ریالی، ۵۰ هزار ریالی و ۱۰۰ هزار ریالی، هدر می رود.

با حذف ۴ صفر، نیاز به چاپ تعداد کم تری اسکناس داریم و این بار کم تری را به دستگاه های خود پرداز که مجبور بودند برای یک درخواست برداشت وجه ۱۰۰ هزار ریالی، ۵ اسکناس ۲۰ هزار ریالی یا ۲ اسکناس ۵۰ هزار ریالی را به مشتری تحویل دهند، تحمیل خواهد کرد.

اولین تاثیر مهم حذف ۴ صفر از پول ایران تا سال ۱۴۰۲ هجری شمسی، جلوگیری از هدر رفت میلیاردها تومان سرمایه ملی برای چاپ اسکناس های درشت کم مصرف مثل وضعیت امروز اقتصاد ایران است که در واقع یک هزار تومانی و دو هزار تومانی، خیلی کارایی ندارد. چه برسد به پانصد تومانی سابق. با حذف ۴ صفر، جابجا کردن پول هم آسان می شود.

شما امروز بخواهید ۱ میلیون تومان از بانک، دریافت کنید، گاها ۵ بسته اسکناس صدتایی ۲هزار تومانی به شما می دهند یا ۲ بسته اسکناس صدتایی پنج هزار تومانی. اما با حذف ۴ صفر و چاپ اسکناس جدید، نیاز به حجم بالای اسکناس کاهش خواهد یافت.

از طرفی، در بازار بورس ایران که شاهد رکورد زنی پی در پی شاخص کل و آغاز یک عصر طلایی در سال های اولیه ایران عصر ۱۴۰۰ هستیم، حذف ۴ صفر بسیار مهم است.

فعالان بورس ایران، اولین افرادی هستند که تاثیر ممتاز حذف ۴ صفر از پول ملی را درک می کنند. الان در معاملات بورس، وقتی برای خرید یک سهم، ثبت سفارش می کنید، به ریال باید ثبت سفارش کنید. مثلا قیمت یک سهم، ۱۴۰۰۰ ریال است.

نمونه معاملات در سهم ساذری در بورس ایران که نحوه ثبت سفارش بخش خرید و فروش را نشان می دهد که ریال به ریال، خریدار و فروشنده، قیمت خرید یا قیمت فروش را بر اساس حجم مورد نظر، تعریف کرده اند که باعث کندی معاملات می شود

بین ۱۴۰۰۰ ریال تا ۱۴۰۱۰ ریال، ۹ ثبت قیمت وجود دارد: ۱۴۰۰۱، ۱۴۰۰۲، ۱۴۰۰۳، ۱۴۰۰۴، ۱۴۰۰۵، ۱۴۰۰۶، ۱۴۰۰۷، ۱۴۰۰۸، ۱۴۰۰۹. چقدر خریدار و فروشنده قیمت را ریز می کنند و کلی باعث اذیت و رنجش خریدار و فروشنده این قیمت ها در تابلو معاملات سهام در بورس می شود.

در حالی که در اقتصاد امروز ایران، هیچ فرقی بین ۱۴۰۰۸ با ۱۴۰۰۹ نیست. وقتی ۴ صفر حذف می شود، قیمت ها می شود در این مثال، از ۱۴۰۰۰ ریال به ۱.۴ تومان، ۱.۵ تومان و غیره. در واقع حذف ۴ صفر از پول ملی ، سبب تسریع در معاملات بورس می شود.

تاثیر روانی هم خواهد داشت. سهامدار، راحت تر یک سهم ۱ تومنی یا ۲تومنی را خرید میکند. تا زمانی که همین سهم، ۱۰ هزار ریال یا ۲۰ هزار ریال، قیمت گذاری شده بود و آن هم برای رسیدن به ۱ تومان بالاتر، باید ریال به ریال، شاهد افزایش قیمت می بود.

• حتما بخوانید: راهنمای کامل فروش سهام عدالت ۱۳۹۹ به ۲ روش

توجه داشته باشید که حذف ۴ صفر از پول ملی، شاید تاثیر روانی مثبتی در کوتاه مدت روی تسریع معاملات در بورس ایران بگذارد. اما تاثیر بنیادی برای افزایش یا کاهش یا سقوط شدید بورس ایران نیست و تاثیری در تحلیل های تکنیکال بورس هم نخواهد داشت.

حذف ۴ صفر از پول ملی و تبدیل ریال به تومان نیز، تاثیری در افزایش یا کاهش ارزش سهام در بورس و هم چنین ارزش سهام شما در پرتفو سهام عدالت نخواهد داشت. تنها اگر شما قبلا، ماهی ۳۰ میلیون ریال حقوق دریافت می کردید، حقوق شما پس از اجرایی شدن قانون تبدیل ریال به تومان به ۳۰۰۰ تومان تغییر می کند.

تغییر نام واحد پولی ایران، از گذشته تاکنون

سه‌شنبه ۲۹ فروردین ۱۳۵۱ یادداشت روزنامه اطلاعات به تغییر واحد پول اختصاص یافته بود. در این مطلب که به قلم محیط طباطبایی نگاشته شده هشدار داده شده که در تغییر نام واحد پولی نباید عجله کرد. یادداشت روز این روزنامه با تیتر «دریک یا تومان» چاپ شده که دنیای اقتصاد متن این یادداشت را منتشر کرده است:

چند ماه پیش با یکی از رجال اقتصادی عالی‌مقام کشور گفت‌وگویی درباره تغییر نام واحد پولی کشور داشتیم، سخن درباره امکان تبدیل یا تکمیل واحد پول رایج به نام «دریک» عصر هخامنشی بود که از دیرینه‌ترین واحدهای پولی جهان محسوب می‌شود.

همواره در این‌گونه موارد ضرورتی باید ایجاب کند که در تغییر اسمی یا رسمی منفعتی و مصلحتی تأمین شود، مثلاً در کشورهای مستعمراتی وقتی به مرحله استقلال می‌رسند، بقای نام پول و سکه همچون رنگ درفش و نقش پرچم ساده‌ترین نشانه تغییر وضعی است که از برکت استقلال برای مملکت و ملت پیش آمده است. تبدیل روپیه در بحرین و کویت و فرانک در الجزایر و تونس به دینار برای این صورت می‌گیرد که مردم بدانند در وضع سیاسی ایشان تفاوتی به‌وجود آمده است.

گاهی این تغییر اسم و رسم برای اصلاح نقص یا تسهیل مشکلی است که در عملیات حسابی برای مراعات نسبت‌های موجود میان واحد با اجزا مربوط پیش می‌آید. مثلاً در سیستم پولی بریتانیای کبیر وجود رابطه کسری متعارف میان شیلینگ و پنس و لیره سبب می‌شود که با تغییر شکلی این دشواری را از میان بردارند و با حذف شیلینگ و تغییر ماهیت پنس کار پول را درخور قبول محاسبات اعشاری آسان سازند. همان‌چیزی که در آینده هم باید رابطه روپیه و آنه را در هند و پاکستان به صورت معقولی درآورد.

ایران در دوره اسلامی با قبول حساب هندی زمینه اعشاری برای واحد پول فراهم آورد و در دوران معاصر رابطه تومان و دینار و قران و ریال همواره بر این مبنا استوار بوده است، منتهی باید دانست که دینار و درهم و تومان به اعتبار زمان و مکان تفاوت ارزش محسوس داشته‌اند.

در روزگار صفویه وقتی با قید «عراقی» مقید تبدیل یا تغییر واحد پولی می‌شود ارزشی نامساوی با واحد نظیر خود دارد که با قید «حانی» مقید و در بخارا و بلخ رایج بوده است. تومانی که واحد مقیاس مغولی برای حساب بوده همانا مساوی ده هزار دیناری بود که هر دینار آن تا بیست و چهار درهم ارزش داشت و دینار که واحد پول زر بود با واحد هم‌وزن سیم خود سنجیده می‌شد ولی با مرور زمان این نسبت‌ها از جنبه عینی و مادی خارج شد و دینار و درهم در محاسبات از پیروی مقیاس زر و سیم مقرر روبرتافته و ارزش‌های متفاوتی را نشان می‌داد.

در زمان ما یک تومان، ده قران قیمت داشت ولی اندازه قیراط و عیار سیم قران در عصر فتحعلی‌شاه با ناصرالدین‌شاه تفاوت پیدا کرد و تبدیل یا تغییر واحد پولی ریال‌ها بر حسب وزن فلزی خود اختلاف قیمت در بازار داشتند، آنگاه قران را به هزار دینار تقسیم می‌کردند و جمعاً یک تومان به تقلید از عصر ایلخانیان به ۱۰ هزار دینار قسمت می‌شد، ولی هر دیناری در حقیقت به کمتر از یک بیست هزارم دینار طلای قدیم می‌ارزید و درهم به طور کلی از مقیاس واحد پول خارج شد و جای خود را اسما در مقیاس وزن از صددرم و پنجاه درم و ده درم و دو درم و نیم حفظ کرده بود.

در زمان صفویه سکه‌های تازه‌ای وارد سیستم پولی می‌شد ولی ترتیب طبیعی محاسبه سیستم را برهم نمی‌زد چنانکه محمدی و عباسی و شاهی را تا ۵۰ سال قبل متداول می‌دیدیم. با آنکه وقتی ابراهیم‌خان تبدیل یا تغییر واحد پولی جوانشیر در پایان سده دوازدهم هجرت قلعه پناه‌آباد را در آن‌سوی رود ارس مرکز قدرت خود قرار داد واحد کم‌ارزشی به نام پناه‌آباد را رایج کرد که نام او را در کودکی به جای نیم‌قران یا ۱۰ شاهی شنیده ولی صورت سکه آن را ندیده بودیم. در زمان نادر نام نادری را برای روپیه‌ای علم کرد که پس از فتح هندوستان سکه زد و این مسکوک سبب شد که نام روپیه هم برای پول‌های نقره‌ای عهد نادر و کریم‌خان تا فتحعلی‌شاه مصطلح بماند.

در سند خرید ملکی که سید رضا، نیای چهارم من از کسی در زواره خریده بود، نام روپیه فتحعلی‌شاه در مقام مسکوک «فضی ثمن مبیع» (نقره، بهای کالای خریداری شده) دیدم، ولی در اواخر عهد همین فتحعلی‌شاه نام مسکوک تازه‌ای متداول شد که پدران ما آن را مخفف سکه صاحبقرانی فتحعلی‌شاه می‌پنداشتند و می‌گفتند ولی پژوهش‌های دیگران ثابت کرد که از واحد کرون اتریش به لهجه ترکی عثمانی تقلید کرده و قرون و قران نامیده بودند. این واحد در دوره قاجاریه متداول بود و به موازات آن واحد دیگری که آن را ریال می‌گفتند در اصفهان و توابع مصطلح بود و قیمت آن یک قران و ربع قران بود.

در دوره مشروطه نام تومان و قران پذیرفته شد و در محاسبات دولتی و ملی متداول بود و آنچه در حقیقت واحد اصلی شناخته می‌شد تومان بود که در تعیین قیمت‌ها و شهریه‌ها و مالیات‌های نقدی به کار می‌رفت و قران را در ستون جز آن می‌نوشتند. تمایل به افزایش ارقام بدون موجبی برای کاهش ارزش پول متدرجا برای قران به موازات تومان جایی از اصالت می‌گشود و به موازات تومان به‌طور مستقل منظور می‌آمد تا آنکه قران را به تصور آنکه لفظی عربی است به ریالی تبدیل کردند که نمی‌دانستند در اصل اسپانیولی بوده و در روزگار صفویه در بازار رواج داشته است. آنکه در تعیین اجزای خرده آن تصرفی کردند و ارزش دینار موهوم سابق را ۱۰ برابر بالا بردند و در مرتبه کسر ریال قرار دادند.

نکته‌ای که باید به‌خاطر سپرد این است جز نام دریک که برای آن ریشه‌ای جز نام داریوش سراغ نداریم و شاهی که ترجمه ریال است و اشرفی و عباسی و محمدی و نادری و پناه‌آباد و پهلوی که به نام و لقب شخص یا مکان معینی موسوم است سایر نام‌های پولی ایران، مقتبس از خارج ایران بوده است. پول و پشیز و دینار و درهم از الفاظ یونانی و لاتینی و تومان و آقچه از ریشه مغولی و ریال و قران و پاپاسی از الفاظ اروپایی و روپیه و پیسه از هندی و انگلیسی. تنها لفظ پاره است که در عثمانی به‌کار برده‌اند ولی در فارسی متداول نشده است.

بحث با آن رجل اقتصادی به اینجا رسید که به اعتبار وضع فوق‌العاده سال ۱۳۵۰ استعمال دریک برای یک واحد گران نقدی تجدید عهدی از مفاخر گذشته به‌شمار می‌رود. اینک می‌نگریم که موضوع در ضمن عمل صورتی دیگر یافته و تغییر واحد پول کشور در ضمن لایحه جدیدی به تصویب کمیسیون دارایی مجلس رسیده است.

تصور می‌کنم عجله در تصویب نهایی چنین لایحه‌ای در موقع تموج ارزش پول‌های داخلی و خارجی و سوء تاثیری که ممکن است در ارزش موارد مورد احتیاج عمومی داشته باشد اقتضا می‌کند که مطلب را پیش از طرح در جلسه‌ای عمومی با تشکیل سمیناری از کارشناسان مسائل اقتصادی و پولی موضوع مباحثه فنی قرار دهند و در صورت لزوم اگر سمپوزیومی هم بعد از سمینار تشکیل شود و حاصل کار دسته‌جمعی به زمینه بحث پیوسته شود بدون شک از میزان انتقادات و معایبی که در ضمن عمل به‌دست می‌آید کاسته خواهد شد. محدودیت اطلاعات اقتصادی به نویسنده اجازه شرکت در چنین فعالیتی را نمی‌دهد ولی برای استفاده از نظریات صاحب‌نظران مانعی برای حضور و استماع نمی‌نگرم.

از قران تا ریال

در فروردین ماه سال ۱۳۱۱ واحد پول ایران از قران به ریال تغییر کرد. قران واحد پول ایران در دوران قاجاریه بود. نام قران کوتاه شده صاحب‌قران است.

قران از نقره و به‌صورت سکه‌های ده شاهی (نیم قران)، یک قران، دو قران و پنج قران ضرب می‌شد. با توجه به اینکه قران هزار دینار ارزش داشت در زبان عامیانه، زار (هزار) نیز نامیده می‌شد. این سنت حتی بعد از تغییر واحد پول ایران به ریال هم ادامه پیدا کرد و سکه‌های دو ریالی و پنج ریالی دوزاری و پنج زاری نامیده می‌شدند.

دینار واحد قدیمی پول در امپراتوری روم شرقی یا دیناریوس بوده است. مسلمانان پس از فتح روم، دینار را به‌عنوان واحد پول خود انتخاب کردند و حتی امروز نیز در برخی از کشورهای عربی از این عنوان واحد پول استفاده می‌شود.

ایرانیان نیز از دینار به‌عنوان واحد پول استفاده می‌کردند، هر چند به تدریج و در اثر تورم، دینار ارزش خود را از دست داد.

ابتدا سلطان محمود غزنوی سکه یکصد دیناری یا صنار را با نام «محمودی» ضرب کرد. همزمان شاهان سامانی نیز سکه‌های ۵۰ دیناری را ضرب و آن را «شاهی» نامیدند.

در دوره صفوی، شاه عباس شروع به ضرب یک سکه کرد به ارزش ۲۰۰ دینار یا دو محمودی. این سکه به «عباسی» معروف شد و بسیار مورد استفاده قرار گرفت. در همین زمان، به علت رابطه پرتغال با ایران، سکه‌های پرتغالی در ایران رایج شد. این سکه‌ها «رئال» نام داشتند (که هنوز هم واحد پول بعضی از مستعمرات سابق پرتغال، مثل برزیل است). این واحد پول، بر مبنای وزنش، مطابق ۱۱۷۵ دینار در نظر گرفته شد.

سکه رئال پرتغال در ایران به‌عنوان ریال رواج پیدا کرد به این ترتیب دولت ایران دست به ضرب سکه‌هایی ریال زد که برای مبالغ بالا به کار می‌رفت. در اواخر قرن هجدهم میلادی، نادرشاه افشار هم یک نوع سکه به ارزش ۵۰۰ دینار ضرب کرد که به اسم خودش «نادری» خوانده می‌شد، اما خیلی زود در فرهنگ عام به جای لفظ نادری، استفاده از لفظ «ده شاهی» (شاهی= پنجاه دینار: ۵۰۰ دینار= ده شاهی) رواج پیدا کرد.

در دوران قاجار تومان، قران و شاهی واحدهای اصلی پول ایران را تشکیل می‌دادند. تومان واژه‌ای ترکی است و به معنی ۱۰ هزار که در تقسیمات لشکری هر ۱۰ هزار سرباز، تومان و فرمانده آنها، امیر تومان نامیده می‌شد.

فتحعلی‌شاه قاجار برای نخستین بار، تومان طلا را با وزن یک و یک ششم مثقال در سال ۱۱۸۸ هجری خورشیدی ضرب کرد. در این زمان همچنین سکه نقره جدید یا‌‌ همان «قران» نیز متداول شد که معادل یک دهم تومان و پنج عباسی یا ۲۰ شاهی بود. این واحد پول بین سال‌های ۱۲۰۳ تا ۱۳۱۰ در ایران رواج داشت. در این دوران همچنین واحد شاهی که به‌صورت سکه‌ای مسی بود نیز رایج بود.

ناصرالدین شاه در سال ۱۲۵۹ تبدیل یا تغییر واحد پولی هجری خورشیدی وزن طلای تومان را کاهش داد و ارزش آن برابر ۱۰ قران نقره شد. واژه ریال که ریشه اسپانیایی و پرتغالی دارد به مفهوم «شاهی» و همچنین نام سکه‌ای نقره‌ای است که در دو کشور مذکور و سرزمین‌های وابسته به آنها رواج داشته و سپس وارد زبان فارسی شده است.

ریال که سکه‌ای جهانی و معادل ۱۲۵۰ تبدیل یا تغییر واحد پولی دینار یا یک هشتم تومان ارزش داشت، برای نخستین بار در سال ۱۱۷۶ هجری خورشیدی رواج یافت. در سال ۱۲۰۳، ریال از رونق افتاد و جای خود را به قران که معادل هزار دینار یا یک دهم تومان بود، داد؛ تا به این ترتیب واحد پول ایران وارد سیستم اعشاری شود.

اول فروردین ۱۳۱۱ هجری خورشیدی به علت کم شدن ارزش قران و نیاز به واحد پول ساده و قوی، ریال با پشتوانه طلا به‌عنوان واحد اصلی پول ایران قرار گرفت. ریال در اقتصاد ایران تاکنون جایگاه خود را به‌عنوان واحد پول رسمی حفظ کرده است.

بانک شاهنشاهی که توسط انگلستان تاسیس شده بود، حدود ۴۰ سال، چاپ اسکناس را در انحصار خود داشت؛ تا اینکه در ۲۳ اردیبهشت ۱۳۰۹، حق انتشار اسکناس از آن بانک سلب و به بانک ملی ایران واگذار شد. دو سال بعد و همزمان با آغاز سال ۱۳۱۱، واحد پول کشور که از قران به ریال تغییر کرده بود توسط بانک ملی ایران منتشر و ملاک معاملات قرار گرفت. اسکناس‏‌های اولیه به‌صورت ۵، ۱۰، ۲۰، ۵۰، ۱۰۰ و ۱۰۰۰ ریالی، چاپ شد.