بخش 4 - اوراق قرضه از قانون تجارت
شرکت سهامی عام میتواند تحت شرایط مندرج در این قانون اوراق قرضه منتشر کند.
ورقه قرضه ورقه قابل معاملهای است که معرف مبلغی وام است با بهره معین که تمامی آن یا اجزاء آن در موعد یا مواعد معینی بایدمسترد گردد. برای ورقه قرضه ممکن است علاوه بر بهره حقوق دیگری نیز شناخته شود.
دارندگان اوراق قرضه در اداره امور شرکت هیچ گونه دخالتی نداشته و فقط بستانکار شرکت محسوب میشوند.
پذیرهنویسی و خرید اوراق قرضه عمل تجاری نمیباشد.
انتشار اوراق قرضه ممکن نیست مگر وقتی که کلیه سرمایه ثبت شده شرکت تادیه شده و دو سال تمام از تاریخ ثبت شرکت گذشته و دوترازنامه آن به تصویب مجمع عمومی رسیده باشد.
هرگاه انتشار اوراق قرضه در اساسنامه شرکت پیشبینی نشده باشد مجمع عمومی فوقالعاده صاحبان سهام میتواند بنا به پیشنهاد هیاتمدیره انتشار اوراق قرضه را تصویب و شرایط آن را تعیین کند. اساسنامه و یا مجمع عمومی میتواند به هیات مدیره شرکت اجازه دهد که طی مدتی کهاز دو سال تجاوز نکند یک یا چند بار به انتشار اوراق قرضه مبادرت نماید.
تبصره - در هر بار انتشار مبلغ اسمی اوراق قرضه و نیز قطعات اوراق قرضه (در صورت تجزیه) باید متساوی باشد.
تصمیم راجع به فروش اوراق قرضه و شرایط صدور و انتشار آن باید همراه با طرح اطلاعیه انتشار اوراق قرضه کتباً به مرجع ثبتشرکتها اعلام شود. مرجع مذکور مفاد تصمیم را ثبت و خلاصه آن را همراه با طرح اطلاعیه انتشار اوراق قرضه به هزینه شرکت در روزنامه رسمیآگهی خواهد نمود.
تبصره - قبل از انجام تشریفات مذکور در ماده فوق هر گونه آگهی برای فروش اوراق قرضه ممنوع است.
اطلاعیه انتشار اوراق قرضه باید مشتمل بر نکات زیر بوده و توسط دارندگان امضاء مجاز شرکت امضاء شده باشد:
۱ - نام شرکت.
۲ - موضوع شرکت.
۳ - شماره و تاریخ ثبت شرکت.
۴ - مرکز اصلی شرکت.
۵ - مدت شرکت.
۶ - مبلغ سرمایه شرکت و تصریح به این که کلیه آن پرداخت شده است.
۷ - در صورتی که شرکت سابقاً اوراق قرضه صادر کرده است مبلغ و تعداد و تاریخ صدور آن و تضمیناتی که احتمالاً برای بازپرداخت آن در نظرگرفته شده است و هم چنین مبالغ بازپرداخت شده آن و در صورتی که اوراق قرضه سابق قابل تبدیل به سهام شرکت بوده باشد مقداری از آن گونه اوراققرضه که هنوز تبدیل به سهم نشده است.
۸ - در صورتی که شرکت سابقاً اوراق قرضه موسسه دیگری را تضمین کرده باشد مبلغ و مدت و سایر شرایط تضمین مذکور.
۹ - مبلغ قرضه و مدت آن و هم چنین مبلغ اسمی هر ورقه و نرخ بهرهای که به قرضه تعلق میگیرد و ترتیب محاسبه آن و ذکر سایر حقوقی کهاحتمالاً برای اوراق قرضه در نظر گرفته شده است و هم چنین موعد یا مواعد و شرایط بازپرداخت اصل و پرداخت بهره و غیره و در صورتی که اوراققرضه قابل بازخرید باشد شرایط و ترتیب بازخرید.
۱۰ - تضمیناتی که احتمالاً برای اوراق قرضه در نظر گرفته شده است.
۱۱ - اگر اوراق قرضه قابل تعویض با سهام شرکت یا قابل تبدیل به سهام شرکت باشد مهلت و سایر شرایط تعویض یا تبدیل.
۱۲ - خلاصه گزارش وضع مالی شرکت و خلاصه ترازنامه آخرین سال مالی آن که به تصویب مجمع عمومی صاحبان سهام رسیده است.
پس از انتشار آگهی مذکور در ماده ۵۷ شرکت باید تصمیم مجمع عمومی و اطلاعیه انتشار اوراق قرضه را با قید شماره و تاریخ آگهیمنتشر شده در روزنامه رسمی و هم چنین شماره و تاریخ اوراق بدهی شرکتی چیست؟ روزنامه رسمی که آگهی در آن منتشر شده است در روزنامه کثیرالانتشاری که آگهیهای مربوطبه شرکت در آن نشر میگردد آگهی کند.
ورقه قرضه باید شامل نکات زیر بوده و به همان ترتیبی که برای امضای اوراق سهام مقرر شده است امضاء بشود:
۱ - نام شرکت.
۲ - شماره و تاریخ ثبت شرکت.
۳ - مرکز اصلی شرکت.
۴ - مبلغ سرمایه شرکت.
۵ - مدت شرکت.
۶ - مبلغ اسمی و شماره ترتیب و تاریخ صدور ورقه قرضه.
۷ - تاریخ و شرایط بازپرداخت قرضه و نیز شرایط بازخرید ورقه قرضه (اگر قابل بازخرید باشد).
۸ - تضمیناتی که احتمالاً برای قرضه در نظر گرفته شده است.
۹ - در صورت قابلیت تعویض اوراق قرضه با سهام شرایط و ترتیباتی که باید برای تعویض رعایت شود با ذکر نام اشخاص یا موسساتی که تعهدتعویض اوراق قرضه را کردهاند.
۱۰ - در صورت قابلیت تبدیل ورقه قرضه به سهام شرکت مهلت و شرایط این تبدیل.
اوراق قرضه ممکن است قابل تعویض با سهام شرکت باشد در این صورت مجمع عمومی فوقالعاده باید بنا به پیشنهاد هیات مدیره وگزارش خاص بازرسان شرکت مقارن اجازه انتشار اوراق قرضه افزایش سرمایه شرکت را اقلاً برابر با مبلغ قرضه تصویب کند.
افزایش سرمایه مذکور در ماده ۶۱ قبل از صدور اوراق قرضه باید به وسیله یک یا چند بانک یا موسسه مالی معتبر پذیرهنویسی شده باشدو قراردادی که در موضوع این گونه پذیرهنویسی و شرایط آن و تعهد پذیرهنویسی مبنی بر دادن این گونه سهام به دارندگان اوراق قرضه و سایر شرایطمربوط به آن بین شرکت و این گونه پذیرهنویسان منعقد شده است نیز باید به تصویب مجمع عمومی مذکور در ماده ۶۱ برسد وگرنه معتبر نخواهد بود.
تبصره - شورای پول و اعتبار شرایط بانکها و موسسات مالی را که میتوانند افزایش سرمایه شرکتها را پذیرهنویسی کنند تعیین خواهد نمود.
در مورد مواد ۶۱ و ۶۲ حق رجحان سهامداران شرکت در خرید سهام قابل تعویض با اوراق قرضه خود به خود منتفی خواهد بود.
شرایط و ترتیب تعویض ورقه قرضه با سهم باید در ورقه قرضه قید شود. تعویض ورقه قرضه با سهم تابع میل و رضایت دارنده ورقه قرضه اوراق بدهی شرکتی چیست؟ است. دارنده ورقه قرضه در هر موقع قبل از سررسید ورقه میتواند تحت شرایط و به ترتیبی که در ورقه قید شده است آن را با سهم شرکت تعویض کند.
از تاریخ تصمیم مجمع مذکور در ماده ۶۱ تا انقضای موعد یا مواعد اوراق قرضه شرکت نمیتواند اوراق قرضه جدید قابل تعویض یا قابلتبدیل به سهام منتشر کند یا سرمایه خود را مستهلک سازد یا آن را از طریق بازخرید سهام کاهش دهد یا اقدام به تقسیم اندوخته کند یا در نحوه تقسیممنافع تغییراتی بدهد. کاهش سرمایه شرکت در نتیجه زیانهای وارده که منتهی به تقلیل مبلغ اسمی سهام و یا تقلیل عده سهام بشود شامل سهامی نیز کهدارندگان اوراق قرضه در نتیجه تبدیل اوراق خود دریافت میدارند میگردد و چنین تلقی میشود که این گونه دارندگان اوراق قرضه از همان موقع انتشاراوراق مزبور سهامدار شرکت بودهاند.
از تاریخ تصمیم مجمع مذکور در ماده ۶۱ تا انقضای موعد یا مواعد اوراق قرضه صدور سهام جدید در نتیجه انتقال اندوخته به سرمایه وبه طور کلی دادن سهم و یا تخصیص یا پرداخت وجه به سهامداران تحت عناوینی از قبیل جایزه یا منافع انتشار سهام ممنوع خواهد بود مگر آن کهحقوق دارندگان اوراق قرضه که متعاقباً اوراق خود را با سهام شرکت تعویض میکنند به نسبت سهامی که در نتیجه معاوضه مالک میشوند حفظ شود.به منظور فوق شرکت باید تدابیر لازم را اتخاذ کند تا دارندگان اوراق قرضه که متعاقباً اوراق خود را با سهام شرکت تعویض میکنند بتوانند به نسبت وتحت همان شرایط حقوق مالی مذکور را استیفا نمایند.
سهامی که جهت تعویض با اوراق قرضه صادر میشود بانام بوده و تا انقضای موعد یا مواعد اوراق قرضه وثیقه تعهد پذیرهنویسان در برابردارندگان اوراق قرضه دائر به تعویض سهام با اوراق مذکور میباشد و نزد شرکت نگاهداری خواهد شد این اوراق بدهی شرکتی چیست؟ گونه سهام تا انقضاء موعد یا مواعد اوراققرضه فقط قابل انتقال به دارندگان اوراق مزبور بوده و نقل و انتقال این گونه سهام در دفاتر شرکت ثبت نخواهد شد مگر وقتی که تعویض ورقه قرضه باسهم احراز گردد.
سهامی که جهت تعویض با اوراق قرضه صادر میشود مادام که این تعویض به عمل نیامده است تا انقضاء موعد یا مواعد اوراق قرضهقابل تامین و توقیف نخواهد بود.
اوراق قرضه ممکن است قابل تبدیل به سهام شرکت باشد در این صورت مجمع عمومی فوقالعادهای که اجازه انتشار اوراق قرضه رامیدهد شرایط و مهلتی را که طی آن دارندگان این گونه اوراق خواهند توانست اوراق خود را به سهام شرکت تبدیل کنند تعیین و اجازه افزایش سرمایهرا به هیات مدیره خواهد داد.
در مورد ماده ۶۹ هیات مدیره شرکت بر اساس تصمیم مجمع عمومی مذکور در همان ماده در پایان مهلت مقرر معادل مبلغ بازپرداختنشده اوراق قرضهای که جهت تبدیل به سهام شرکت عرضه شده است سرمایه شرکت را افزایش داده و پس از ثبت این افزایش در مرجع ثبت شرکتها سهام جدید صادر و به دارندگان اوراق مذکور معادل مبلغ بازپرداخت نشده اوراقی که به شرکت تسلیم کردهاند سهم خواهد داد.
در مورد اوراق قرضه قابل تبدیل به سهم مجمع عمومی باید بنا به پیشنهاد هیات مدیره و گزارش خاص بازرسان شرکت اتخاذ تصمیمنماید و هم چنین مواد ۶۳ و ۶۴ در مورد اوراق قرضه قابل تبدیل به سهم نیز باید رعایت شود.
اوراق تامین مالی چیست؟
واحدهای اقتصادی گاهی اوقات برای انجام فعالیتهای مورد نظر خود به منابع مالی جدید نیاز پیدا میکنند و میتوانند این کار را از طریق بازار سرمایه و انتشار اوراق انجام دهند. در ادامه به سراغ این موضوع میرویم و به شما میگوییم که اوراق تامین مالی چیست و بنگاههای اقتصادی چگونه از طریق این اوراق، منابع مالی مورد نیاز خود را تامین میکنند. همراه ما باشید.
اوراق تامین مالی چیست؟
تامین مالی به فرآیندی گفته میشود که یک شرکت از طریق آن منابع مالی مورد نیاز خود را افزایش میدهد. تامین منابع مالی هم از طریق منابع خارج از واحد اقتصادی انجام میشود و هم میتوان آن را از طریق منابع داخلی یک بنگاه اقتصادی انجام داد.
در گذشته، شرکتها بیشتر فرایند تامین مالی را از طریق بانکها و با گرفتن وام انجام میدادند اما امروزه تامین مالی به روشهای مختلفی انجام میشود که یکی از مهمترین آنها تامین مالی از طریق بازار سرمایه و انتشار اوراق مختلف است.
تامین منابع مالی از طریق بازار سرمایه هم به شرکتها برای تامین منابع مالی مورد نیازشان کمک میکند و هم بازار سرمایه به یکی از اهداف مهم خود که تامین منابع مالی مورد نیاز فعالان اقتصادی است تا حد زیادی دست پیدا میکند.
انواع اوراق تامین مالی
گفتیم یکی از راههای تامین مالی شرکتها، بازار سرمایه است. در کشور ما تامین مالی از بازار سرمایه از طریق صکوک انجام میشود. ابزارهای مالی که در کشورهای اسلامی به جای اوراق قرضه مورد استفاده قرار میگیرند و انواع مختلفی هم دارند.
صکوک، اوراق بهادار با پشتوانه مالی است که باید خود دارای ارزش باشد و نمیتواند براساس فعالیتهای سفته بازی و سوداگرانه و در واقع فعالیتهایی که بدون خلق ارزش و کار صورت میگیرند، سودآوری داشته باشد.
گفتیم اوراق بهادار صکوک انواع مختلفی دارند که از جمله آنها میتوان به صکوک اجاره، صکوک مرابحه، صکوک مشارکت، صکوک منفعت، صکوک استصناع، صکوک مضاربه، صکوک مزارعه، صکوک مساقات، صکوک جعاله، صکوک خرید دین، صکوک رهنی و صکوک سلف اشاره کرد. در ادامه به معرفی بعضی از این اوراق میپردازیم. همچنان با ما همراه باشید.
اوراق مشارکت (صکوک مشارکت)
اوراق مشارکت، اوراق بانام یا بینامی است که به قیمت اسمی و برای مدت معین منتشر میشود و هدف از انتشار آنها تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرحهای عمرانی- انتفاعی یا تهیۀ مواد اولیه موردنیاز واحدهای تولیدی است و از طریق عرضه عمومی به سرمایهگذاران واگذار میشوند.
صکوک مشارکت برای واحدهای اقتصادی که آنها را منتشر میکنند در واقع نوعی بدهی محسوب میشوند و یکی از منابع تامین مالی آنها از بازار سرمایه به شمار میروند.
اوراق مرابحه (صکوک مرابحه)
صکوک مرابحه نوعی از اوراق بهادار است که صاحبان آن به صورت مشاع، مالک مال یا دینی هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل شده است. صاحب ورق مالک و طلبکار آن دین است. واحدهای اقتصادی میتوانند از اوراق مرابحه نیز برای تامین منابع مالی مورد نیاز خود استفاده کنند.
اوراق استصناع (صکوک استصناع)
صکوک استصناع، اوراق بهاداری بانام یا بینام قابل نقل و انتقالی هستند که دارندگان آن به صورت مشاع مالک دارایی پایهای هستند که در قرارداد استصناع آمده است.
دولت، شهرداریها، شرکتهای دولتی و بخش خصوصی میتوانند برای تامین مالی از اوراق استصناع استفاده کنند. این کار به دو روش استصناع مستقیم و استصناع غیر مستقیم انجام میشود.
اوراق اجاره (صکوک اجاره)
اوراق اجاره از دیگر ابزارهای بازار بدهی به شمار میروند و برای تامین مالی واحدهای تولیدی و خدماتی منتشر میشوند. دارندگان این اوراق مالکیت مشاع نسبت به داراییهای پایه قرارداد اجاره دارند.
هدف از انتشار صکوک اجاره، تامین اوراق بدهی شرکتی چیست؟ مالی واحدهای اقتصادی برای خرید یک یا مجموعهای از دارایی ها و اجاره آنها به بانی قرارداد است. سود اوراق اجاره به صورت اجاره دارایی پایه اوراق، به دارندگان آن در سررسید مشخص پرداخت میشود. اوراق اجاره انواع مختلفی دارند.
اوراق منفعت (صکوک منفعت)
اوراق منفعت از دیگر ابزارهای تامین مالی واحدهای اقتصادی از طریق بازار سرمایه به شمار میروند. اوراق منفعت، سند مالی بهاداری است که بیانگر مالکیت دارنده اوراق بر مقدار مشخصی شدهای از خدمات و یا منافع آینده یک دارایی است که پس از پرداخت مبلغ معینی به وی منتقل شده است.
صاحبان دارایی بادوام میتوانند برای تامین منابع مالی مورد نیازشان برای بخشی از منافع حاصل از دارایی، دست به انتشار اوارق منفعت بزنند.
مزایای تامین مالی از طریق بازار سرمایه
تامین مالی از طریق بازار سرمایه مزایای مختلفی دارند که در زیر به برخی از مهمترین آنها اشاره میکنیم.
- کنترل نداشتن تامین کننده سرمایه بر کسب و کار و نحوه اجرای طرح
- مشخص بودن اقساط وام
- امکان تامین مالی با حجم بالا
- به صرفهتر بودن از نظر مالیاتی، کمتر بودن میزان مالیات برای واحدهای اقتصادی و معافیت مالیاتی سود اوراق برای خریداران
- پرداخت اصل بدهی در سررسید
- جذب سرمایههای سرمایهگذاران خرد
سهم تامین مالی از بازار سرمایه
یکی از مهمترین سوالات درباره اوراق تامین مالی میتواند این باشد که سهم بازار سرمایه در تامین منابع مالی چقدر است؟
بازارهای مالی فرصتی بسیار خوب برای شرکتها و دولتها برای تامین منابع مالی مورد نیازشان به شمار میروند و در دنیا بازار سرمایه نقش برجستهای در تامین مالی بنگاههای اقتصادی دارد.
در ایران سهم اوراق تامین مالی نسبت به سیستم بانکی در تامین سرمایه بسیار کم است و برای نمونه در سال 1398، سهم بازار سرمایه در تامین مالی 21 درصد بوده که بیش از 90 درصد تامین مالی از بازار سرمایه هم متعلق به دولت بوده است.
عدم آشنایی بنگاه های مالی با ابزارهای بازار سرمایه برای تأمین مالی یکی از دلایلی است که موجب شده است بازار سرمایه در تامین مالی واحدهای اقتصادی نسبت به سیستم بانکی نقش کمتری داشته باشد.
سخن آخر
تامین مالی، فرآیند تامین سرمایه و منابع مالی مورد نیاز شرکتها و دولت برای انجام فعالیتهای مختلف اقتصادی است. تامین مالی از روشهای مختلفی انجام میشود که یکی از مهمترین آنها تامین منابع مالی است که از طریق بازار سرمایه و انتشار اوراق است.
بازار سرمایه فرصتی بسیار خوب برای واحدهای اقتصادی به منظور تامین منابع مالی محسوب میشود و در دنیا نیز بازارهای مالی نقش عمدهای در تامین مالی واحدهای اقتصادی بر عهده دارند.
در کشور ما تامین مالی از طریق بازار سرمایه به وسیله ابزارهای مالی اسلامی (صکوک) انجام میشود که انواع مختلفی دارد. از جمله این اوراق میتوان به صکوک اجاره، صکوک مرابحه، صکوک مشارکت، صکوک منفعت، صکوک استصناع، صکوک مضاربه و … اشاره کرد.
بازار اوراق قرضه
بازار اوراق قرضه (به انگلیسی: bond market) که همچنین اوراق بدهی شرکتی چیست؟ با نام بازار درآمد ثابت (به انگلیسی: fixed income market) نیز شناخته می شود، بازار مالی است که در آن مشارکت کنندگان می توانند قرض جدید منتشر کنند که به نام بازار اولیه شناخته می شود، یا می توانند اوراق بهادار بدهی، معمولاً به شکل اوراق قرضه خرید و فروش کنند که به نام بازار ثانویه شناخته می شود. هدف اصلی بازار اوراق قرضه مهیا کردن مکانیزمی جهت تأمین سرمایه بلند مدت دولت و بخش خصوصی است.در گذشته، بازار اوراق قرضه در انحصار دولت ایالات متحده آمریکا بود، اما امروزه آمریکا حدود ۴۴ درصد بازار را در اختیار دارد. تا سال ۲۰۰۹، حجم جهانی بازار اوراق قرضه (کل بدهی تصفیه نشده) ۸۲٫۲ تریلیون دلار تخمین اوراق بدهی شرکتی چیست؟ زده می شود، که حجم بدهی در بازار اوراق قرضه آمریکا براساس آمار بانک تسویه حساب های بین المللی ۳۱٫۲ تریلیون دلار و براساس آمار انجمن بازارهای مالی و صنعت اوراق بهادار ۳۵٫۲ تریلیون دلار است.
تقریباً همهٔ حجم ۸۲۲ میلیارد دلاری معاملات روزانه در بازار اوراق قرضه آمریکا بین موسسات بزرگ و کارگزار-دلال ها در بازاری خارج از بورس صورت می گیرد. با این حال تعداد کمی از اوراق قرضه، عمدتاً اوراق قرضه شرکتی، در بازار بورس نیز مبادله می شوند.
تعبیر بازار اوراق قرضه معمولاً به علت حجم بالا، نقدینگی، نبود ریسک اعتبار و نیز حساسیت به نرخ بهره به بازار اوراق قرضه دولتی ارجاع داده می شود. به خاطر رابطه معکوس بین ارزش اوراق قرضه و نرخ های بهره، بازار اوراق قرضه اغلب به عنوان نشانگر تغییرات نرخ های بهره و شکل منحنی بازدهی (به انگلیسی: yield curve) به کار برده می شوند. منحنی بازدهی معیاری از «هزینه سرمایه پذیری» است.
تامین سرمایه چیست؟ چگونه انجام میشود؟
به گزارش دنیایاقتصاد، طبق بند «۱۸» ماده «یک» قانون بازار اوراق بهادار ایران، شرکت تامین سرمایه شرکتی است که بهعنوان واسطه بین ناشر اوراق بهادار و عامه سرمایهگذاران فعالیت میکند و میتواند فعالیتهای کارگزاری، معاملهگری، بازارگردانی، مشاوره، سبدگردانی، پذیرهنویسی، تعهد پذیرهنویسی و فعالیتهای مشابه را با اخذ مجوز از «سازمان» انجام دهد. در ایران این شرکتها به صورت مستقل و با مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار و تحت نظارت آن فعالیت دارند. خدمات تامین مالی شرکتها، مدیریت دارایی و مشاوره مالی، سه حوزه اصلی فعالیت این شرکتهاست. این شرکتها بهعنوان بازوهای تامین سرمایه پروژهها و شرکتها از طریق بازار سرمایه شناخته میشوند و در این راستا از ابزارهای مالی مختلفی استفاده میکنند.
در سالهای اخیر، سهم تامین سرمایه از بازار سرمایه متناسب با عمق بازار سرمایه در اقتصاد ایران محدود بوده است؛ اما با افزایش حجم بازار سرمایه، شرکتهای تامین سرمایه نیز نقش بیشتری در تامین مالی داشتهاند. بیشتر شرکتهای تامین سرمایه به بازار سرمایه وارد شدهاند و سهام آنها در این بازار مورد معامله سهامداران قرار میگیرد. در حال حاضر در کشور 9شرکت تامین سرمایه فعالیت میکنند که از میان آنها امین، نوین، بانک ملت، امید و لوتوس در بورس پذیرفته شدهاند. همچنین پذیرهنویسی تامین سرمایه دماوند به پایان رسیده و در انتظار کشف قیمت در بازار پایه فرابورس است.
عملکرد تامین سرمایهها در جهان
ماهیت شکلگیری این صنعت بر اساس انتخاب ابزارهای صحیح و مناسب تامین مالی و ارائه خدمات مشورتی در زمینه امور مالی و سرمایهگذاری بنا شده است. به عبارت دیگر، شرکتهای تامین سرمایه، شرکتهایی هستند که بهعنوان پذیرهنویس یا نماینده شرکتها و شهرداریها به انتشار اوراق بهادار آنها اقدام میکنند. این شرکتها همچنین وظایف کارگزار معاملهگر را انجام میدهند، برای اوراق بهادار منتشرشده بازار فراهم میکنند و خدمات مشاورهای به سرمایهگذاران ارائه میدهند. این شرکتها در تسهیل فرآیند ادغام و تملیک شرکتها، عرضه خصوصی اوراق بهادار و تجدید ساختار شرکتها نقش عمدهای دارند. در حال حاضر، درآمد شرکتهای تامین سرمایه در جهان به دلیل کاهش درآمدهای حاصل از ادغام و تملیک و معاملات سهام در سال 2020 نسبت به سال 2019 معادل 11درصد کاهش داشته، این در حالی است که اقتصاد نوظهوری چون سنگاپور با رشد درآمد 22درصدی توانسته است در کسب درآمد پیشرو باشد.صنعت تامین سرمایه در ایران عمر کوتاهی دارد. اولین تامین سرمایه ایران با نام تامین سرمایه امین، در سال 13۸7 شروع به کار کرد. تامین سرمایهها در ایران بیشتر در حوزه انتشار اوراق بدهی فعال هستند. عمده درآمد شرکتهای تامین سرمایه از چهار فعالیت اصلی درآمد پذیرهنویسی، درآمد مربوط به خدمات بازارگردانی، درآمد مربوط به سرمایهگذاری در اوراق بهادار و سپرده بانکی و درآمدهای حاصل از ارکان صندوق است. مدیریت ثروت از سوی نهادهای مالی به صورت سنتی در ایران شامل صندوقها، شرکتهای سرمایهگذاری و سبدگردانها میشود. خدمات ارائهشده در حوزه مدیریت ثروت در ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته بسیار محدود است و فرصت توسعه بزرگی در این بخش در کشور وجود دارد. صنعت تامین سرمایه کشور در روند رشدی پرشتاب قرار دارد که نشاندهنده چشمانداز مثبت و رو به رشد این صنعت است. تامین مالی انجامشده از طریق بازار سرمایه در سال 1399 تقریبا برابر با 4471هزار میلیارد تومان بوده که حدود 51درصد آن از نوع سرمایهای و 49درصد آن از نوع ابزارهای تامین مالی است. طی سال 139۸ میزان عرضه اولیه در سهام شرکتها در بورس و فرابورس فقط 307هزار میلیارد تومان بوده که سهم آن از کل تامین مالی بازار سرمایه در این سال، برابر 7درصد است. بعد از تامین مالی از طریق انتشار اوراق بدهی با سهم مشارکت 7/ 50درصدی، دو بخش افزایش سرمایه شرکتهای سهامیعام با سهم مشارکت 1/ 22واحد درصدی و افزایش سرمایه شرکتها از طریق تجدید ارزیابی دارایی با سهم مشارکت 6/ 21واحد درصدی، بیشترین تاثیر را در افزایش 1590درصدی تامین مالی بازار سرمایه در سال 1399 نسبت به سال 139۸ داشتهاند. در سال 2020 سهم اوراق بدهی از تامین مالی در جهان 97درصد و در ایران 49درصد بوده که این سهم در ایران نسبت به جهان بسیار پایینتر است. ولی پیشبینی میشود در آینده نزدیک این نسبت تعدیل یابد و سهم بیشتری از تامین مالی کشور داشته باشد.
شرکتها
همانطور که گفته شد، در حال حاضر در کشور 9شرکت تامین سرمایه در حال فعالیت هستند که پنجشرکت از میان آنها شامل امین، نوین، بانکملت، امید و لوتوس در بورس پذیرفته شدهاند. میانگین نسبت قیمت به سود این شرکتها به 4/ 14واحد رسیده که نزدیک به دو برابر متوسط کل بازار است. در جدول گزارش این شرکتها از نظر ارزش بازار و نسبت P/ E مورد مقایسه قرار گرفتهاند. شرکت تامین سرمایه امین با نماد «امین» در سال 99 در فهرست نمادهای بازار دوم بورس اوراق بهادار تهران قرار گرفت. سال مالی این شرکت منتهی به شهریور است. مطابق با صورتهای مالی دوره مالی سهماهه منتهی به 30 آذرماه 1400 از 2/ 2هزار میلیارد تومان دارایی جاری شرکت حدود 2هزار میلیارد تومان (92درصد) در انواع اوراق بهادار، صندوقهای سرمایهگذاری و گواهی سپرده بانکی سرمایهگذاریشده است. مابقی دارایی جاری این شرکت در حسابهای شرکت نزد بانکها برای ایفای تعهدات روزانه سپرده شده است. شرکت تامین سرمایه امین مدیریت هفتصندوق سرمایهگذاری با ارزش 9/ 10هزار میلیارد تومان را برعهده دارد. سهم این شرکت در بازارگردانی اوراق بدهی سال مالی منتهی به شهریور (1/ 15هزار میلیارد تومان) بیش از بقیه شرکتهای همگروه بوده است. این شرکت در سال مالی یادشده به میزان 667میلیارد تومان درآمد عملیاتی داشته که اقلام اصلی آن شامل تعهد پذیرهنویسی (273میلیارد تومان) و بازارگردانی اوراق (اوراق بدهی شرکتی چیست؟ 312هزار میلیارد تومان) میشود. این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبل به میزان 165درصد رشد کرده است. شرکت تامین مالی امید هم که سال مالی آن منتهی به آذرماه است، در مقایسه با سال مالی گذشته در درآمدهای عملیاتی خود 92درصد رشد داشته است. جمع درآمدهای عملیاتی این شرکت 649میلیارد تومان بوده که بیشتر آن (525میلیارد تومان) از سود سرمایهگذاری و بازارگردانی (2/ 72میلیارد تومان) به دست آمده است. سود هر سهم این شرکت 500ریال بوده که نسبت به رقم 622ریالی سال گذشته کاهش یافته است. شرکت تامین سرمایه بانک مسکن اولین و تنها تامین سرمایه تخصصی در کشور است و مالکیت 100درصد سهام آن به طور مستقیم وغیرمستقیم متعلق به گروه مالی بانک مسکن است. درآمدهای عملیاتی این شرکت در سال مالی منتهی به 30 شهریور 260میلیارد تومان بوده است. این رقم در سال مالی قبل 146میلیارد تومان بود. اقلام اصلی این درآمد شامل مدیریت صندوق (71میلیارد تومان)، تعهد پذیرهنویسی (9/ 49میلیارد تومان) و بازارگردانی (6/ 33میلیارد تومان) میشود. سال مالی شرکت تامین سرمایه لوتوسپارسیان هم منتهی به دیماه است. این شرکت در 9ماه منتهی به مهر به میزان 6/ 991میلیارد درآمد عملیاتی کسب کرده که 85/ 40درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشته است. این شرکت در دوره 9ماه منتهی به 30 مهرماه 1400 به ازای هر سهم 535ریال سود محقق کرده که نسبت به دوره مشابه سال قبل 1/ 13درصد کاهش داشته است. در 12ماه سال مالی گذشته درآمد عملیاتی لوتوس 1008میلیارد تومان بود که به ازای هر سهم 908ریال سود شناسایی کرد. شرکت تامین سرمایه بانکملت در دوره 9ماهه منتهی به 30 آذرماه 1400 به ازای هر سهم 344ریال سود محقق کرده که نسبت به دوره مشابه سال قبل 99/ 2درصد افزایش داشته است. درآمد عملیاتی این شرکت طی این دوره 407میلیارد تومان بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 6/ 0درصد کاهش یافته است. شرکت تامین سرمایه نوین نیز در دوره 9ماهه منتهی به 30 آذرماه 1400 به ازای هر سهم 573ریال سود محقق کرده که نسبت به دوره مشابه سال قبل 11/ 25درصد افزایش داشته است. درآمد عملیاتی این شرکت طی این دوره 934میلیارد تومان بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 26درصد رشد کرده است.
اوراق بهادار (Security) چیست؟
بازارهای مالی در سرتاسر جهان، شامل بخشهای مختلفی است، یکی از مهمترین بخشها در بازارهای مالی، «اوراق بهادار» است. در این مطلب، با کمک مقالهای از وبسایت اینوستوپدیا، با تعریف اوراق بهادار، انواع آن، سرمایهگذاری و معاملهگری در این حوزه و وضعیت قانونگذاری آن آشنا خواهید شد.
اوراق بهادار چیست؟
اوراق بهادار (Security)، به هر دارایی یا حقی گفته میشود که ماهیت غیرفیزیکی دارد، از نظر قانون معتبر شناخته میشود و میتوان آن را به فروش رساند.
در بیشتر کشورها، اوراق بهادار شامل موارد زیر میشود:
- یک موقعیت مالکیتی در شرکتهایی که به صورت عمومی در بورس معامله میشوند (سهام در بورس)
- یک رابطه طلبکاری از یک نهاد دولتی یا خصوصی (اوراق قرضه)
- یا یک حق مالکیت بر ابزارهای مالی مشتقه (قرارداد آتی یا قرارداد اختیار)
به زبان ساده، اوراق بهادار وعدهای است که از نظر قانونی لازمالاجرا است و میتوان آن را خرید، فروخت و یا با چیز ارزشمند دیگری مبادله کرد.
برای درک بهتر اوراق بهادار به این مثال توجه کنید. فردی روی کاغذی مینویسد:
من در تاریخ ۱۰ فروردین ۱۴۰۰، خودروی خود را به دارندهی این برگه انتقال خواهم داد.
اگر این برگه به تأیید یک نهاد دولتی یا قانونی برسد، تبدیل به اوراق بهادار میشود؛ یعنی ورقی که بها دارد. بنابراین این برگه دارای ارزش است و ممکن است مردم به خرید یا فروش این برگه علاقه نشان دهند. بدیهی است که اگر خودرو تا قبل از تحویل صحیح و سالم مانده باشد، ارزش برگه نیز بالا خواهد رفت. در مقابل اگر مشکلی برای اتومبیل پیش بیاید، افراد علاقه کمتری به در اختیار داشتن آن برگه نشان خواهند داد و در نتیجه، ارزش آن افت خواهد کرد.
انواع اوراق بهادار
انواع اوراق بهادار
اوراق بهادار را میتوان به دو دسته عمده سهام و بدهی تقسیم کرد. با این حال، دسته دیگری به نام ترکیبی وجود دارد که در آن، بخشی از ویژگیهای اوراق سهام و اوراق بدهی ترکیب شده است. در ادامه، با این سه دسته بیشتر آشنا خواهیم شد.
«سهام» یا «اوراق حقوق صاحبان سهام»، متداولترین نوع از انواع اوراق بهادار است. سهام، یک نفع مالکیتی است که سهامداران در یک نهاد (مانند یک شرکت) در اختیار دارند و یکی از انواع سهم در بازار سرمایه است. اوراق سهام شامل دو دستهی سهام عادی و سهام مقدم است.
دارندگان سهام معمولاً دریافتی منظم ندارند، هر چند در برخی موارد سود سهم را دریافت میکنند. اما سود اصلی سهامداران از این سرمایهگذاری، سودی است که از فروش خود سهام (اوراق بهادار) به دست میآید (با این فرض که ارزش سهم افزایش یافته باشد).
دارندگان سهام این اختیار را دارند که به میزان سهام خود، در کنترل شرکت سهیم باشند. ضریب تأثیر رأی هر سهامدار به نسبت سهمی است که در اختیار دارد. در صورت ورشکستگی شرکت، سهامداران پس از پرداخت کلیه تعهدات به طلبکاران، باقیمانده دارایی شرکت را به نسبت سهمی که دارند، بین خود تقسیم میکنند. در صورتیکه دارایی مالی شرکت برای پرداخت تعهدات به طلبکاران کافی نباشد، این بدهی از کالاها یا خدمات شرکت پرداخت میشود.
اوراق بدهی
«اوراق بدهی» بیانگر پولی است که وام گرفته شده است و باید بازپرداخت شود. اندازه وام، نرخ بهره و تاریخ سررسید یا تمدید، تحت شرایطی در این اوراق قید میشود. اوراق بهادار بدهی شامل اوراق قرضه دولتی و شراکتی، گواهیهای سپرده و اوراق وثیقهدار است.
زمانی که کسبوکارها یا نهادهای دولتی برای انجام فعالیتهای اقتصادی نیاز به پول داشته باشند، با فروش اوراق قرضه میتوانند سرمایه مورد نیاز خود را تأمین کنند. سرمایهگذار با خرید اوراق قرضه که از آن به عنوان «اوراق بهادارِ با درآمد ثابت» نیز یاد میشود، برای بازه زمانی خاصی مقداری پول به یک نهاد قرض میدهد و بهرۀ ثابتی (ماهانه یا سالانه) از آن نهاد تحت عنوان درآمد ثابت دریافت میکند. اوراق قرضه دارای تاریخ سررسید است. وقتی اوراق قرضه به موعد سررسید خود میرسد، نهادی که پول سرمایهگذاران را دریافت کرده است، اصل پول را بازپرداخت میکند.
بهطور کلی، دارندگان اوراق بدهی به طور منظم بهره، بازپرداخت اصل پول و سایر حقوق قراردادی تصریح شده (که شامل حق رأی نیست) را دریافت میکنند. این اوراق برای مدت معینی صادر میشوند و در پایان توسط صادرکننده یا «ناشر» بازخرید میشوند. ناشر، نهادی حقوقی است که اوراق بهادار را به نام خود منتشر میکند.
اوراق ترکیبی
«اوراق بهادار ترکیبی» همانطور که از نامش پیداست، برخی از ویژگیهای اوراق بدهی و سهام را در کنار هم دارد. اوراق ترکیبی به سه دسته اصلی تقسیم میشود:
- سهام تضمینی: قرارداد اختیاری که توسط شرکت صادر میشود و به سهامداران حق خرید سهام را در یک بازه زمانی و با یک قیمت مشخص میدهد.
- سهام ترجیحی: سهم شرکتهایی که پرداخت بهره، سود سهام یا سایر بازدهیهای سرمایه در آنها ارجح است.
- اوراق قابل تبدیل: اوراق قرضهای که میتوان آنها را در بازار بورس به سهام شرکت ناشر تبدیل کرد.
سرمایهگذاری در حوزه اوراق بهادار
نهادی که اوراق بهادار را تولید کرده و به فروش میرساند، «ناشر» نام دارد و کسانی که این اوراق را میخرند، سرمایهگذار نامیده میشوند.
بهطور کلی، اوراق بهادار نمایانگر یک سرمایهگذاری و وسیلهای است که نهادها، شرکتها و سایر بنگاههای تجاری میتوانند بهوسیله آن سرمایه جذب کنند. شرکتها با عرضه سهام خود به عموم مردم از طریق عرضه اولیه سهام (IPO) میتوانند سرمایه بسیار زیادی جذب کنند.
برای مثال، مسئولین یک شهر یا ایالت یا کشور میتوانند با صدور اوراق قرضه شهری، وجوه مورد نیاز برای یک پروژه را جمعآوری کنند. بسته به تقاضای بازار و یا ساختار قیمتگذاری یک موسسه، جذب سرمایه از طریق عرضه اوراق میتوند گزینه مناسبتری نسبت به تأمین اعتبار از طریق وام بانکی باشد.
سرمایهگذاری در حوزه اوراق بهادار
از طرف دیگر، خرید این اوراق با پولِ وامگرفتهشده، که اصطلاحاً «خرید وجه تضمین با اهرم» نیز نامیده میشود، یکی از روشهای محبوب برای سرمایهگذاری است. در اصل، یک شرکت ممکن است برای تسویه بدهی یا سایر تعهدات خود به نهادهای دیگر، حقوق مالکیتی خود را به صورت پول نقد یا سایر انواع اوراق بهادار به اشخاص حقیقی واگذار کند. این نوع تمهیداتِ وثیقهای اخیرا در بین سرمایهگذاران نهادی افزایش یافته است.
اوراق بهادار چگونه معامله میشوند؟
اوراقی که به صورت عمومی معامله میشوند، در فهرست «بورس» قرار میگیرند. بورس، بازاری متشکل و خودانتظام است که اوراق بهادار در آن توسط کارگزاران یا معاملهگران و طبق مقررات، مورد دادوستد قرار میگیرد.
ناشران اوراق بدهی شرکتی چیست؟ میتوانند با اطمینان دادن به معاملهگران از جنبه قانونگذاری و تأمین نقدینگی، نظر معاملهگرها را به سهام خود جلب کنند. در سالهای اخیر، سیستمهای تجاری الکترونیکی غیر رسمی متداولتر شدهاند و معاملهگران به جای دادوستد اوراق کاغذی، به صورت آنلاین معامله میکنند.
همانطور که اشاره شد، به اولین فروش عمده سهام یک شرکت در بورس، «عرضه اولیه» (IPO) گفته میشود. بازاری که یک سهم برای اولین بار در آن پذیرهنویسی و عرضه میشود، «بازار اولیه» نامیده میشود.
در جریان عرضه اولیه، ناشر، فروشنده سهم است و سرمایهگذار یا تریدر، معاملهگر سهم هستند. اما بعد از پایان عرضه اولیه، سهم وارد معاملات ثانویه میشود که در آن، سهمها صرفا به عنوان یک دارایی از یک تریدر یا سرمایهگذار به تریدر دیگر منتقل میشوند. به بازاری که معاملات ثانویه در آن جاری است، «بازار ثانویه» گفته میشود. سهامداران میتوانند سهام خود را در ازای پول نقد یا سود سرمایه به سایر سرمایهگذاران بفروشند، بنابراین، بازار ثانویه بازار اولیه را تکمیل میکند.
اوراق بهادار ممکن است به صورت خصوصی و به گروه محدودی که واجد شرایط هستند، عرضه شود. هر از گاهی سهام شرکتها به صورت ترکیبی از عرضه عمومی و خصوصی ارائه میشوند.
انواع دیگر اوراق بهادار
اوراق بهادار دارای گواهی به صورت فیزیک و کاغذی ارائه میشوند. این اوراق همچنین ممکن است در سیستم ثبت مستقیم نگهداری شوند. به عبارت دیگر، یک مامور ثبت به نمایندگی از شرکت، سهام شرکت را بدون اینکه نیاز به صدور گواهی فیزیکی باشد، حفظ میکند.
فناوریها و سیاستهای مدرن، نیاز به اوراق دارای گواهی را برطرف کرده است. اکنون سیستمی توسعه یافته است که در آن ناشران میتوانند یک گواهی جهانی واحد را به نمایندگی از تمام اوراق بهادار معتبر، در یک صندوق امانتداری بینالمللی به نام شرکت «Depository Trust» یا «DTC» سپردهگذاری کنند. کلیه اوراق بهاداری که در DTC معامله میشوند، به صورت الکترونیکی هستند. شایان ذکر است که اوراق بهادار دارای گواهی و بدون گواهی هیچ تفاوتی از نظر حقوق و امتیازات سهامدار و ناشر ندارند.
اوراق بهادار حامل به اوراق قابل مذاکره گفته میشود که حقوق مربوط به اوراق را به سهامدار میدهد. این اوراق تحت موارد خاص از یک سرمایهگذار به سرمایهگذار دیگر منتقل میشوند. اوراق حاملی که قبل از الکترونیکی شدنِ اوراق وجود داشتند، از لحاظ ماهیت مالکیتی همیشه مجزا از هم بودند؛ یعنی هر ورق بهادار، بیانگر یک دارایی جداگانه بود و از نظر قانونی با سایر اوراق تفاوت داشت. این اوراق بهادار در اکثر موارد قابل دادوستد هستند، اما در موارد نادری نیز اینگونه نیست. این بدان معناست که با وام گرفتن، وامگیرنده میتواند در زمان بازپرداخت، خودِ دارایی یا یک دارایی مشابه دیگر را که معادل با دارایی اصلی است، پرداخت کند. در برخی موارد، ممکن است از اوراق بهادار حامل برای دور زدن مالیات استفاده شود. به همین دلیل، ناشران، سهامداران و قانونگذاران دید مثبتی به این اوراق ندارند. بنابراین استفاده از این اوراق در ایالات متحده نادر است.
اوراق بهادار ثبتشده به گونهای از اوراق گفته میشود که نام سهامدار و سایر جزئیات لازم توسط ناشر در یک دفتر کل ثبت میشود. هرگونه دادوستد این اوراق به شرطی انجام میشود که اصلاحات لازم در دفتر کل ثبت شود.
قانونگذاری
در ایالات متحده، «کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده اوراق بدهی شرکتی چیست؟ آمریکا» (SEC)، عرضه عمومی و فروش این اوراق را قانونگذاری میکند.
کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا
اما در ایران، این وظیفه به «شورای عالی بورس و اوراق بهادار» و «سازمان بورس و اوراق بهادار» محول شده است. طبق قوانین اوراق، مصوب سال ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی، تعریف این دو نهاد به شرح زیر است:
«شورا» بالاترین رکن بازار است که تصویب سیاستهای کلان آن بازار را برعهده دارد. اعضـای شورا به شرح زیر است:
- وزیر امور اقتصادی و دارایی
- وزیر بازرگانی
- رییس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
- رؤسای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و اتاق تعاون
- رئیس «سازمان» که به عنوان دبیر شورا و سخنگوی سازمان نیز انجام وظیفه خواهد کرد
- دادستان کل کشور یا معاون وی
- یک نفر نماینده از طرف کانونها
- سه نفر خبره مالی منحصراً از بخش خصوصی با مشورت تشکلهـای حرفـهای بـازار اوراق بهـادار بـه پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی و تصویب هیئت وزیران
- یک نفر خبره منحصراً از بخش خصوصی به پیشنهاد وزیر ذيربط و تصویب هیئت وزیـران بـرای هـر بورس کالایی
سازمان بورس
«سازمان بورس»، یک موسسه عمومی غیردولتی است که دارای شخصیت حقـوقی و مـالی مسـتقل بـوده و از محـل کارمزدهای دریافتی و سهمی از حق پذیرش شرکتها در بورس اوراق بهادار و سایر درآمدها اداره میشود.
ساختمان سازمان بورس
برای اطلاع از جزئیات تعاریف و قوانین بورس در ایران، میتوانید به وبسایت سازمان بورس مراجعه کنید.
دیدگاه شما